||گیاهان از واحدهای زنده و فعالی به نام ''یاخته'' تشکیل شده‌اند که معمولا در درون دیواره یاخته‌ای جای دارند. هر یاخته ، از دیواره یاخته‌ای و غشای سیتوپلاسمی و ((سیتوپلاسم)) و هسته تشکیل شده است. وجود دیواره یاخته‌ای در گیاهان آنها را از جانوران متمایز می‌سازد. جنس این دیواره از ((سلولز)) است. هر دو یاخته مجاور را یک تیغه میانی از جنس پکتین از هم جدا می‌کند.||
!مقدمه
سلول واحد ساختاری مشترک در تمام ((موجودات زنده)) است. سلول عنصری مستقل ، کوچک و دارای اندازه میکروسکوپی است. محتویات سلولی مجموعه‌ای از اجزا با ساختاری بسیار پیچیده و ترکیبات خاص است. تمام ظواهر و پدیده‌های حیاتی و واکنشهای موجود ، ناشی از فعالیت محتویات پروتوپلاست درونی سلولی است. سلولهای گیاهی نسبت به سلولهای جانوری دارای اشکال متنوعتری هستند. سلول‌های گیاهی دارای اشکال چند ضلعی با اقطار مساوی و منظم و یا کشیده هستند و علاوه بر آن سلولهای گیاهی ، محصور در غشای شکل دهنده نسبت سخت و محکم و مقاوم هستند که گاه نازک و گاهی ضخیم است.

در یک توده سلولی همگن سازنده یک بافت همه سلولها دارای یک اندازه و یک شکل و معمولا چند وجهی‌اند. در ((گیاهان آلی)) اندازه سلولها متناسب با کار آنهاست و بر حسب ماهیت بافت و نقشی که در گیاه دارند اندازه آنها متفاوت است اندازه و طول سلولهای سازنده پیکر گیاهان به ماهیت و ویژگی آن سلول بستگی دارد و به طول ملکولهای پروتئینهای موجود در آنها و همچنین به میزان فعالیت هسته سلول و دوره استراحت آن ارتباط دارد.

سیتوپلاسم هر دو یاخته مجاور به وسیله منافذ موجود (((پلاسمودسم|پلاسمودسم‌ها))) با هم ارتباط دارند. غشای سیتوپلاسمی از یک لایه دو مولکولی ((فسفولیپید)) تشکیل یافته است که پروتئین‌ها به دو صورت سطحی و عمقی در آن غوطه‌ورند. نقش غشای سیتوپلاسمی حفظ تراوایی انتخابی است. زمینه سیتوپلاسم اساسی‌ترین قسمت درونی یاخته را تشکیل می‌دهد، زیرا اکثرا اعمال بیوسنتزی یاخته در آن صورت می‌گیرد. اندامکها در این زمینه قرار دارند. یکی از ویژگیهای سیتوپلاسم جنبش دائمی آن است که در اثر انقباض ریزرشته‌ها بوجود می‌آید، ولی ریزلوله‌ها به این جریان جهت می‌دهند.
!روش مشاهده سلول گیاهی
ساده‌ترین راه مشاهده سلول گیاهی ، مطالعه سلولهای اپیدرم فلس پیاز است. اپیدرم فلس پیاز در زیر ((میکروسکوپ)) با ((بزرگنمایی|بزرگنمایی ضعیف)) به صورت سلولهای چند وجهی کشیده‌ای است که بطور منظم که هم قرار داشته و به هم چسبیده‌اند. چنانچه این اپیدرم را با محلول رقیق یدیدوره آغشته سازیم هسته سلولها بطور محسوسی مشخص می‌گردد. در هسته یک یا دو هستک به صورت نقاط روشن دیده می‌شود. علاوه بر هسته در داخل سلولها واکوئل یا ((سیتوپلاسم|حفره‌های سیتوپلاسمی)) نیز وجود دارد که در ابتدا کوچک و پراکنده هستند و با رشد سلول به هم ملحق شده ، حفره‌هایی واحد و بزرگ را تشکیل می‌دهند.

در سلولهای پیرومسن که واکوئل‌ها قسمت اعظم فضای درونی آنها را فرا می‌گیرند هسته به گوشه‌ای رانده شده ، سایر محتویات سلول به صورت ورقه نازک در اطراف واکوئل مرکزی چسبیده به غشا باقی می‌مانند. به علت چسبندگی و یکی بودن غشای سیتوپلاسمی با غشای سلولزی لذا غشای سیتوپلاسمی بطور عادی قابل مشاهده نیست ولی با اضافه کردن چند قطره محلول آب و نمک 20% و ایجاد کیفیت پلاسمونید ((غشای سیتوپلاسمی)) از غشای سلولزی جدا و قابل رویت می‌گردد.
!اجزا یاخته گیاهی
*دیواره یاخته‌ای و غشای سیتوپلاسمی


*سیتوپلاسم که خود شامل دو بخش زمینه (((هیالوپلاسم))) و اندامکهای مختلف مانند ((شبکه آندوپلاسمی)) ، ((میتوکندری|میتوکندریها)) ، ((پلاست|پلاستها)) ، ((ریبوزوم|ریبوزوم‌ها)) ، ((لیزوزوم|لیزوزوم‌ها)) ، ((دستگاه گلژی)) ، ((سانتریول|سانتریولها)) ، ((واکوئل|واکوئلها)) ، ریزلوله و ریزرشته‌هاست.


*هسته که واجد عوامل ارثی اصلی یاخته است.
!دیواره یاخته‌ای
در پیرامون اغلب یاخته‌های گیاهی و بعضی از یاخته‌های جانوری ، دیواره‌ای به نام ''دیواره یاخته‌ای'' وجود دارد. دیواره یاخته‌ای در یاخته‌های گیاهان ساختار نسبتا سخت سلولزی دارد و نوعی اسکلت بیرونی را ایجاد می‌کند که به این یاخته‌ها شکل هندسی و نسبتا ثابتی می‌دهد. این دیواره که ''دیواره نخستین'' نامیده می‌شود، بوسیله ((پروتوپلاسم)) زنده یاخته ایجاد می‌شود و وجود آن اساسی‌ترین وجه تمایز بین گیاهان و جانوران است.

دیواره بین دو یاخته شامل شامل سه بخش است: هر یک از دو یاخته مجاور هم ، دیواره نخستین را تولید می‌کند و بین آن دو ، لایه بین یاخته‌ای به نام ''تیغه میانی'' مشترک بین دو یاخته وجود دارد. جنس تیغه میانی از ترکیبات پکتینی ، مانند ((پکتین)) ، است. در نتیجه افزایش سن یاخته ، ممکن است مواد دیگری ساخته شوند و از سمت داخل یاخته به صورت لایه‌ای روی دیواره نخستین قرار گیرند که ''دیواره دومین'' یا ''پسین'' نام دارد. ارتباط بین دو یاخته از راه پلاسمودسم‌ها صورت می‌گیرد. پلاسمودسم‌ها در دیواره‌های نخستین در سوراخهای ریز دیواره ، جایی که دیواره فاقد تیغه میانی است، بوجود می‌آیند و سیتوپلاسم از آن محلها از یاخته‌ای به یاخته دیگر ادامه می‌یابد.
!سیتولوژی گیاهی
سیتولوژی گیاهی نه تنها در آناتومی اندام‌ها و تولید مثل اهمیت دارد بلکه در رده بندی گیاهی نیز غالبا ضروری است. سلولهای گیاهی دارای غشای اسکلتی هستند. بزرگی و اشکال آنها در بافتها و اندام‌ها گیاهی متفاوت است و طول آنها متغیر است. عمده محتویات سلولها را پروتوپلاست تشکیل می‌دهد که در آن هسته ، ((ریبوزوم|ریبوزوم‌ها)) ، ((میتوکندری|میتوکندری‌ها)) ، پلاستها ، ((دستگاه گلژی)) ، ((شبکه آندوپلاسمی)) و واکوئلها دیده می‌شوند ضمایم دیگری نیز در ((سیتوپلاسم)) وجود دارد که از آن جمله به روغنهای اسانسی را باید نام برد.
!غشای سیتوپلاسمی
غشای سیتوپلاسمی از یک لایه دو مولکولی (دو ردیفی) ((فسفولیپید)) ساخته شده که هر مولکول آن شامل یک سر آب دوست و یک دم آب گریز است. استقرار این دو ردیف مولکول در مقابل یکدیگر طوری است که دمهای آب گریز به طرف داخل و در مقابل یکدیگر و سرهای آب دوست به طرف خارج قرار گرفته‌اند. مولکولهای پروتئین در سطح بیرونی یا درونی و یا در تمام غشا وجود دارند. نقش غشای سیتوپلاسمی حفظ تراوایی انتخابی است. این غشا چون سدی نیمه تروا عمل می‌کند، نیمه تراوا بودن غشا عامل اصلی در نقش آن است.
!!سیتوپلاسم
سیتوپلاسم شامل تشکیلات یاخته‌ای است که ساختاری نیمه شفاف ، بی شکل و تقریبا یکنواخت دارد و خاصیت شکست نور در آن کمی بیش از آب است. سیتوپلاسم پس از مرگ یاخته با رنگهای اسیدی ((آنیلین)) رنگ می‌گیرد، یعنی ''اسیدوفیل'' است. برعکس ، سیتوپلاسم زنده تقریبا خنثی است.

زمینه سیتوپلاسم را ''هیالوپلاسم'' گویند. در هیالوپلاسم دو دسته عناصر به حالت شناور وجود دارند: یک دسته ضمائم دائمی مانند میتوکندریها ، پلاستها ، دستگاه گلژی و غیره که ''اندامک'' نامیده می‌شوند و دسته دیگر مواد غیر دائمی حاصل از اعمال زیست شیمیایی داخل هیالوپلاسم به نام ''اجسام ضمیمه'' هستند. در هر حال محدوده هیالوپلاسم از طرف داخل ، غشای هسته و از طرف خارج ، غشای سیتوپلاسمی یاخته است.

اندامکها عبارتند از: ''هسته ، میتوکندری ، شبکه آندوپلاسمی ، ((دیکتیوزوم|دیکتیوزوم‌ها)) ، ریزلوله‌ها و ریزرشته‌ها ، لیزوزوم‌ها ، واکوئلها و پلاستها''. ذرات دیگری نیز در سیتوپلاسم دیده می‌شوند که از اندامکها کوچکترند و غشا ندارند و ''ریبوزوم'' نام دارند. اگر چه ریبوزوم‌ها غشا ندارد و اندامک به شمار نمی‌آیند، اما اهمیت زیادی در سوخت و ساز یاخته دارند. سیتوپلاسم در تبادلات یاخته ، مراحل مختلف سوخت و ساز و همچنین جنبشهای سیتوپلاسمی که ممکن است چرخشی و یا موضعی باشد، نقش دارد.
!!ریبوزوم‌ها
ریبوزوم‌ها ذرات کروی کوچکی هستند که به صورت آزاد یا روی شبکه‌های آندوپلاسمی درون سیتوپلاسم دیده می‌شوند. با استفاده از رادیوایزوتوپها توانسته‌اند محل تشکیل اجزا ریبوزوم را تعیین کنند. بدین سان معلوم شده که RNA ریبوزوم در هستک ساخته می‌شود و از آنجا به سیتوپلاسم منتقل می‌گردد. دو بخش ریبوزوم پس از ساخته شدن به یکدیگر می‌پیوندند و ریبوزوم کامل را بوجود می‌آورند. نقش اصلی ریبوزوم‌ها شرکت در ساختن پروتئین‌ها است، یعنی جایگاه ساخت ((پروتئین)) هستند.
!!شبکه آندوپلاسمی
شبکه آندوپلاسمی متشکل از لوله‌های تو خالی است. در برش به صورت مجاری ظریف غشایی توخالی ، با شاخه‌های فراوان و مرتبط با یکدیگر و یا به شکل مخازن پهن و بیش متراکم و پراکنده در تمام سیتوپلاسم مشاهده می‌شود. به بسیاری از نقاط دیواره بیرونی شبکه آندوپلاسمی ، تعداد فراوانی دانه‌های ریبوزوم متصل‌اند و به همین دلیل به دو صورت دانه‌دار و بدون دانه یافت می‌شوند: شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار یا ناصاف که واجد ریبوزوم بوده و شبکه آندوپلاسمی بدون دانه یا صاف که فاقد ریبوزوم است.

نقش شبکه آندوپلاسمی ، ذخیره و هدایت بعضی مواد درون یاخته و شرکت در تشکیل دیواره سلولزی یاخته و ایجاد ارتباط بین یاخته‌ها است.
!!دیکتیوزومها
دیکتیوزومها سیستمهای غشایی ویژه‌ای هستند که از روی هم قرار گرفتن 5 تا 15 کیسه گرد و تخت با وزیکولهایی در لبه آنها تشکیل شده‌اند. هر کیسه را ''سیسترنا'' می‌نامند. دیکتیوزوم‌ها در بسته بندی پروتئین نقش دارند.
!!((میکروبادی|میکروبادیها))
میکروبادیها وزیکولهایی هستند که از دیکتیوزوم‌ها جدا می‌شوند و خود اندامکهای ویژه‌ای را پدید می‌آورند. اینها ذرات کروی کوچکی هستند که در پیرامون آنها فقط یک غشا وجود دارد. میکروبادیها شامل ((حامل آنزیم‌های اکسید کننده~پراکسی زوم)) و ((حامل آنزیمهای تبدیل کننده چربی به قند~گلی اکسی زوم)) هستند.
!!لیزوزوم‌ها
لیزوزوم‌ها نیز از دیتیوزوم‌ها جدا شده و خود اندامکهای ویژه‌ای را پدید می‌آورند و اندامکهایی به اندازه میتوکندریها و یا کوچکتر از آنها هستند که حاوی آنزیم‌های گوناگون می‌باشند و نقش آنها تجزیه سریع مولکولهای درشت و گوارش مواد هنگام تمایز یاخته‌ای است.
!!واکوئلها
بخش اعظم فضای یاخته‌های بالغ را واکوئل اشغال می‌کند که به صورت حفره یا کیسه‌ای است که غشایی به نام ((تونوپلاست)) آن را از سیتوپلاسم جدا می‌کند. درون واکوئل را مایعی به نام ((واکوئل|شیره واکوئلی)) پر کرده است. واکوئلها محل ذخیره آب و مواد آلی و کانی و همچنین تجمع مواد زاید سیتوپلاسم هستند.
!!میتوکندری
میتوکندریها ذرات ریزی هستند که به شکل کروی ، یا میله‌ای و یا رشته‌ای دیده می‌شوند و دارای دو غشا هستند: غشای بیرونی آنها صاف و غشای درونی به صورت چین خورده است. نقش میتوکندری ، ((تنفس سلولی|تنفس)) است و ضمنا میتوکندری ، منبع انرژی می‌باشد. آنزیمهای تنفسی موجود در سطح غشای درونی آنها موجب شکستن مولکولهای ((گلوکز)) و ((اسید آمینه|اسیدهای آمینه)) و چربیها می‌شود و در نتیجه انرژی آزاد می‌گردد.
!!پلاستها
پلاستها را بر اساس رنگدانه‌هایی که ذخیره می‌کنند، به سه گروه ((کلروپلاست)) ، ((کروموپلاست)) و ((لوکوپلاست)) تقسیم می‌کنند. کلروپلاستها عموما قرصی شکل بوده و به علت دارا بودن ((کلروفیل)) ، سبز رنگ هستند. این اندامک غشایی دو لایه‌ای دارد. بخش درونی کلروپلاست شامل دو سیستم لایه‌ای و ماده دربرگیرنده این دو سیستم یعنی ماده زمینه‌ای یا دانه‌دار است. سیستم لایه‌ای دو بخش دارد: بخشی که ((تیلاکوئید|گرانومها)) را تشکیل می‌دهد و بخش دیگری که آنها را به هم متصل می‌کند. بخش درونی گرانوم به صورت کیسه‌های پهن شده‌ای مرتب شده‌اند و ''((تیلاکوئید))'' نام دارند و محل کلروفیلها هستند.

نقش کلروپلاستها ((فتوسنتز)) است. لوکوپلاستها پلاستهای بی رنگی هستند که در یاخته‌های بشره و دیگر بافتهای بی رنگ وجود دارند. بعضی نشاسته ذخیره کرده و ((آمیلوپلاست)) نام دارند. گروه سوم پلاستها ، رنگدانه‌های زرد یا قرمزی داشته و کلروموپلاست نامیده می‌شوند.
!هسته
هسته از غشا و شیره هسته و ((دانه‌های کروماتین)) و یک یا دو هستک تشکیل شده است. DNA و RNA در هسته و میتوکندری و پلاست وجود دارند. هسته بزرگترین اندامک ساختار درونی یاخته‌های یوکاریوت است. اندازه نسبی هسته بر حسب سن و نوع یاخته فرق می‌کند.
!تفاوت یاخته‌های گیاهی و جانوری
برای تمایز یاخته‌های گیاهی و جانوری می‌توان تفاوتهای زیر را بررسی کرد:


*تفاوتهای متابولیسمی
*تفاوتهای ساختاری
*تفاوتهای تقسیمی
!مباحث مرتبط با عنوان
*((بافت گیاهی))
*((پروتوپلاسم))
*((پلاست))
*((تنفس سلولی))
*((دستگاه گلژی))
*((دیکتیوزوم))
*((ریبوزوم))
*((سانتریول))
*((سلولز))
*((سیتوپلاسم))
*((شبکه آندوپلاسمی))
*((غشای سیتوپلاسمی))
*((فتوسنتز))
*((لیزوزوم))
*((گیاهان آلی))
*((موجودات زنده))
*((میتوکندری))
*((واکوئل))