صوفی کتاب معروف صورالکواکب را در شیراز نوشت . اسم کامل این کتاب صورالکواکب الثابته است و صوفی آن را به زبان عربی نوشته است . نسخه های خطی این اثر در تهران ، برلن ، پاریس ، لندن ، استانبول و جاهای دیگر نگهداری می شود . در سال 1953 میلادی متن عربی صورالکواکب بر اساس نسخه خطی پاریس که متعلق به کتابخانه الغ بیک بوده است، در هند به چاپ رسید . این کتاب یکی از مهمترین منابع نجوم دوره اسلامی در باره صورتهای فلکی است و تا حدود صد و پنجاه سال پیش در سراسر جهان جزو منابع معتبر در مورد صورتهای فلکی به شمار می آمد . صورالکواکب در سال 674 قمری به دست خواجه نصیرالدین طوسی به فارسی ترجمه شد . نسخه خطی این ترجمه به خط خود طوسی در کتابخانه ایا صوفیه استانبول موجود است . این کتاب یک بار دیگر در تاریخ 1042 قمری و بار دیگر نیزدر سال 1092 قمری به فارسی ترجمه شده است ولی اهمیت این ترجمه ها به پای کار خواجه نصیرالین طوسی نمی رسد . درسال 1347 بنیاد فرهنگ ایران عکس نسخه خطی ایا صوفیه استانبول را به صورت کتابی چاپ کرد وهمین اثر دوباره در سال 1351 با تصحیحات و توضیحات معزالدین مهدوی چاپ شد . چنانکه گفتیم صورالکوکب صوفی تا چندی پیش اهمیت و اعتبار جهانی خود را حفظ کرده بود . این کتاب در قرن سیزدهم میلادی در دربار آلفونسوی دهم پادشاه کاستیل ، به اسپانیولی ترجمه شدوازآن برای تهیه کتابهای نجومی دیگر استفاده کردند . مقدمه صورالکواکب در سال 1831 میلادی به زبان فرانسوی ترجمه شد ودر حدود چهل سال پس از آن ، متن عربی وترجمه کامل آن به زبان فرانسوی در سن پترزبورگ چاپ شد .صوفی را در اروپای قرون وسطی به نامهای ازوفی (Azophi ) یا ابن ازوفی (Ebennesophy) یا ابو حسنabuhassan )) و غیره می شناختند . مهمترین جنبه کار صوفی این است که وی به نقل آنچه دیگران نوشته اند اکتفا نمی کرد و خود شخصاً به رصد می پرداخت . با این کار توانست اطلاعات موجود در باره ستاره ها را تکمیل کند و اشتباهاتی را بر طرف کند که دیگران به پیروی از یکدیگر تکرار کرده بودند . در زمان صوفی رصد ستاره ها تنها با چشم غیر مسلح صورت می گرفت . صوفی در صورت فلکی امراة المسلسله ( بانوی در زنجیر) ستاره ای را متفاوت با سایر ستاره ها تشخیص داد و به خاطر شکل ابر مانندش آن را سحابی نامید. در قرن هفدهم و به کمک تلسکوپ بود که توانستند آن را به عنوان یک جرم غیر ستاره مشاهده و شناسایی کنند و سپس در قرن اخیر به کهکشان بودنش پی ببرند .دقت واصالت کار صوفی موجب شد که دانشمندان جدید بتوانند از طریق مقایسه نوشته های او با آثار بطلمیوس و مشاهدات جدید ، تغییرات احتمالی را که باکندی بسیار در درخشندگی ستارگان پیش می آید بررسی کنند . از کارهای مهم دیگر صوفی اندازه گیری زاویه بین استوای آسمانی و دایرة البروج ( مسیرظاهری خورشید در بین ستاره ها ) بودکه در واقع همان میل کلی خورشید است . صوفی این کار را با یاوری گروهی از دانشمندان در شیراز انجام داد و برای این منظور به امر عضدالدوله دیلمی حلقه ای به شعاع حدود 125 سانتی متر ساخته شد . صوفی در این آزمایش مقدار میل کلی خورشید را 23درجه و 33 دقیقه و 45 ثانیه به دست آورد . صوفی سه کتاب در باره اسطرلاب نوشته است که یکی از آنها به فارسی است و نسخه خطی آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجوداست . وی اصلاحاتی در ساختمان اسطرلاب وارد کرد که موجب شد ستاره های بیشتری را روی اسطرلاب بتوان نشان داد . صوفی از این ستاره ها 37 تا را نامگذاری کرد و مختصاتشان را درسال 358 قمری به دست آورد و آنها راچنین دسته بندی کرد : 11 ستاره قدر اول ، 13 ستاره قدر دوم ،12 ستاره قدرسوم و یک ستاره قدر چهارم . صوفی اثری هم در ریاضیات داشته است به نام اشکال متساوی الاضلاع که نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی (مشهد ) نگهداری می شود وموضوع آن ترسیمهایی است که با پرگاری با زاویه گشادگی ثابت می توان انجام داد . درچهارمین سمپوزیوم بین الملی تاریخ علوم عربی که در آوریل 1987 میلادی درسوریه برگزارشد، پیشنهاد شدکه در سال 1988 ،به عنوان هزاره در گذشت صوفی ، از قدرعلمی وی تجلیل شود . درهمین سال درسمینار نجومی که در شهریور ماه ( 1367) در تبریز برگزار شد ، ازمقام علمی عبدالرحمان صوفی یاد آوری و تجلیل به عمل آمد . در پایان کافی است اشاره کنیم که احترام و اعتمادی که دانشمند منصف و بلنداندیشی چون ابوریحان بیرونی نسبت به دقت و اصالت کارهای علمی عبدالرحمان صوفی ابراز داشته گواه محکمی برآن است که صوفی براستی شایستگی شهرت واحترامی را که از آن برخوردار شده ، داشته است . درمقدمه کتاب فی معرفت اسطرلاب صوفی که به فارسی است ،چنین می خوانیم :
بسم الله الرحمن الرحیم
سپاس ایزد تعالی را که آفریننده بندگانست و دارنده زمین و آسمانست و درود بر بهین همه پیغمبران حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم باد و بر خاندانش و بر یارانش از گزیدگان . چنین گوید عبدالرحمن بن عمرالمعروف به ابی الحسین الصوفی رحمة الله علیه چون دیدم که همه کس را بدین علم رغبت بسیار است و شناختن اسطرلاب را هر کسی خواستارند و طلب آن می کنند و بسیار کتابها بدین نهاده اند که از آن بهری درازست درین باب و بهری مختصر و نا مشروح . خواستم تا مختصری تالیف کنم که همه کس آسان بتواند دانستن و از خواندن ملول نگردند و بر گزیدم سخنهای مختصر مفید که از یک سخن بسیار بشاید دانستن . ایزد تعالی توفیق روزی کند به فضل و رحمت خود .
دکتر محمد باقری
منبع : مجله نجوم
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!