دید کلی
موها رشتههای طویلی هستند، متشکل از سلولهای شاخی شده که از سطح
پوست بدن بیرون آمدهاند و اندازه آنها از نظر طول و قطر بسیار متغیر است. موها غیر از کف دست و پا و حشفه آلت تقریبا در تمام قسمتهای بدن یافت میشوند و تعداد آنها در نواحی مختلف بدن متفاوت است. هر مو دارای یک قسمت بیرون از پوست به نام ساقه مو و یک قسمت درون پوستی به نام ریشه مو میباشد که هر دو قسمت ساختمان یکسانی دارند. مو از ساختمانی لولهای شکل و مشتق از اپیدرم به نام فولیکول بوجود میآید.
ساقه مو (Hair shaft)
ساقه مو از سه قسمت مغز ، قشر و کوتیکول تشکیل شده است.
مغز
در مرکز مو قرار دارد و موهای ظریف فاقد مغز میباشند. سلولهای تشکیل دهنده مغز بزرگ و واکوئله بوده و بطور متوسط شاخی میشوند.
قشر
ناحیه اطراف مغز مو میباشد که ضخامت عمده مو را تشکیل میدهد و از سلولهای شدیدا شاخی شده و فشرده تشکیل شده است. رنگ مو مربوط به رنگدانههای ملانین موجود در سلولهای این لایه میباشد که توسط ملانوسیتهای واقع در ماتریکس مو تولید و سپس به این سلولها منتقل میگردد. هر چه مقدار ملانین کمتر باشد، رنگ ملانین روشن تر و بالعکس خواهد بود. در موهای قرمز ، ملانین از نوع فئوملانین میباشد. سفید شدن مو به علت از بین رفتن
رنگدانه ملانین در سلولهای قشری است.
کوتیکول
از یک ردیف سلول پهن و کاملا شاخی شده تشکیل یافته است که مانند فلس ماهیها هر سلول قسمتی از سلول مجاور خود را میپوشاند. نحوه قرار گیری سلولهای کوتیکول باعث شده که هم مو نفوذ پذیر بوده و قابل رنگ کردن باشد و هم انعطاف پذیر بوده و پس از خیساندن قابل پیچش باشد.
فولیکول مو (Hair Follicle)
فولیکول مو ساختمانی لولهای است که از سطح اپیدرم شروع و انتهای عمقی آن در
هیپودرم قرار میگیرد. انتهای عمقی فولیکول متسع شده و پیاز مو را بوجود میآورد. پیاز مو در قاعده خود دارای ناحیه تو رفتهای است که حاوی درم بوده و پاپیلا نامیده میشود. پاپیلا ناحیهای است غنی از
رگهای خونی و انتهاهای عصبی هم در تشکیل مو نقش القایی دارد و هم برای نگهداری و رشد مو دارای اهمیت حیاتی است. بطوری که انهدام پاپی مو و یا قطع جریان خون آن منجر به مرگ فولیکول میگردد. سلولهای اپیدرمی پوشاننده پاپی ، سلولهای زایایی هستند که ماتریکس مو را تشکیل میدهند. سلولهای ماتریکسی فعالانه تقسیم شده ، مو و غلاف درونی ریشه مو را بوجود میآورند.
به این معنی که اگر ماتریکس را به عنوان کلاهکی استوانهای فرض نماییم، سلولهای ناحیه مرکزی آن مغز مو ، سلولهای ناحیه محیطی نسبت به آنها قشر مو ، سلولهای محیطیتر کوتیکول مو و محیطی ترین سلولها غلاف درونی ریشه مو را بوجود میآورند. سلولهای ماتریکس مو ، همانند سلولها بازال اپیدرم ، سلولهایی را بوجود میآورند که نهایتا شاخی میشوند، با این تفاوت که ماده شاخی تولید شده توسط سلولهای حاصل از ماتریکس از نوع کراتین سخت و چسبنده بوده و سلولهای شاخی شده نمیریزند (برخلاف پوست). فولیکول مو از نظرساختمانی شامل مو در قسمت مرکزی و غلافهایی در اطراف آن به اسامی غلاف درونی ریشه مو و غلاف بیرونی ریشه مو میباشد.
غلاف درونی ریشه مو
این غلاف مو را تاسطح اتصال
غدد چربی به فولیکول میپوشاند و از این به بعد از بین میرود و فضای باقی مانده به جای آن برای دفع ترشحات غدد چربی مورد استفاده قرار میگیرد. غلاف درونی ریشه مو حرکت موی درحال رشد را تسهیل و خود شامل سه لایه به اسامی کوتیکول ، هاکسلی و هنله است.
غلاف بیرونی ریشه مو
غلاف بیرونی ریشه مو در اطراف غلاف درونی قرار گرفته و در امتداد با اپیدرم میباشد. بطوری که این لایه در قسمتهای عمقی از یک ردیف سلول و در قسمتهای میانی از دو ردیف سلول تشکیل شده ولی در قسمتهای فوقانی شبیه اپیدرم و از نوع مطبق میباشد. غشای پایه ضخیمی به نام پرده شفاف فولیکول مو را از بافت همبند درم در اطراف فولیکول متراکم شده جدا میکند که غلاف درمی نامیده میشود. دسته کوچکی از عضلات صاف که بطور مایل بین فولیکول مو و طبقه پاپیلایی درم قرار گرفته عضله راست کننده مو نامیده میشود. انقباض این عضله در پاسخ به سرما ، ترس یا هیجان باعث سیخ ایستادن موها میشود. موهای ناحیه صورت فاقد عضله راست کننده میباشند.
چرخه رشد مو
موهای بدن انسان دارای دورههای رشد و استراحت بوده و بعد از مدت معینی میریزند. در چرخه رشد موها سه مرحله آناژن ، کاتاژن و تلوژن قابل تشخیص میباشد.
- آناژن: دوره رشد موها میباشد و این دوره در موهای سر 2 تا 6 سال و در موهای سایر نقاط بدن 1 تا 6 ماه میباشد. در هر زمان ، بطور متوسط 85 درصد موها در مرحله آناژن هستند.
- کاتاژن: دوره کوتاهی است که طی آن تقسیم سلولهای ماتریکسی متوقف و فولیکول مو از ناحیه پاپیلا جدا میشود.
- تلوژن: دورهای است که حدود سه ماه طول میکشد و در این دوره همه فعالیتهای سلولی متوقف میگردد و موی مرده که همراه فولیکول دژنره شدهاش موی چماقی نیز نامیده میشود. ضمن شست و شو و یا در اثر فشار ناشی از رشد موی جدید میافتد. روزانه بطور متوسط 50 تا 100 تار مو میریزد و توسط موهای جدید جایگزین میشود. اگر ریزش موها زیاد باشد منجر به طاسی میگردد. در مورد تجدید موهای ریخته شده عقیده بر این است که فولیکول جدید از سلولهای زایای غلاف بیرونی حاصل و در محل موی ریخته شده رشد میکند. موهای ظریفی که در مرحله جنینی ظاهر میشوند موهای لاناگو Lango ، موهای ریزی که پس از بلوغ ظاهر میشوند موهای کرکی و موهای معمولی ، موهای نهایی نیر نامیده میشوند.
مباحث مرتبط با عنوان