نگاه اجمالی
در طول تاریخ دولتهای نظامی زیادی تشکیل شدند. اما اسماعیلیان یک استثنا محسوب می‌شوند. آنان در سال 483 هجری برابر با1090 میلادی دولتی نیرومند پی‌افکندند که تا سال 654/1256 دوام آوردند. دولت اسماعیلی اگر چه قلمرو پراکنده‌ای داشت اما توانست در برابر واکنشهای سرسخت
خلافت عباسی و
جامعه اهل سنت پایداری خود را حفظ کند.
آغاز شکل گیری جنبش اسماعیلی
در سال (357ه/ 969م) اسماعیلیان توانستند در مصر قدرت را بدست گیرند و دودمان
خلفای فاطمی را تاسیس کنند. به دنبال این اقدام اسماعیلیان ایران هم به تکاپو افتادند. با ظهور دولت متعصب سنی سلجوقی اسماعیلیان ایران نخستین اقدامات جدی خود را برای بدست گرفتن قدرت آغاز کردند. می‌توان قیام آنها را اعتراضی بر بی‌عدالتیهای موجود در جامعه دانست.
حسن صباح جوان پرشوی که به
مصر اعزام شده بود.
پس از بازگشت رهبری قیام در
دیلم و کوهستان را بر عهده گرفت و با استقرار در
قلعه الموت توانست قدرت اسماعیلیان را تثبیت کند. تصرف دژ الموت را نخستین یورش در قیام اسماعیلیان می‌دانند. به محض افتادن الموت بدست اسماعیلیان کار قیام به سرعت بالا گرفت. اگرچه نتوانستند
سلجوقیان را براندازند اما جامعه‌ای جداگانه در داخل جامعه سنی پی‌افکندند که از آغاز تا انجام با تمامی
جامعه اسلامی ضدیت می‌کرد.
شیوه‌های مبارزاتی
مبارزات اسماعیلیان شکلی بی‌سابقه داشت. تقریبا در تمام شهرها هسته اسماعیلی وجود داشت که تجمع دسته‌های مسلح بود. شیوه مبارزاتی آنها
ترور فردی بود و اغلب در مورد دشمنان معروفشان از این شیوه بهره می‌گرفتند. قتل
خواجه نظام الملک از جمله این ترورهای فردی بود. کسانی که برای ترور افراد انتخاب می‌شدند
فدایی خوانده می‌شدند. آنها مطیع محض
امام اسماعیلی بودند و انجام ترورها را وظیفه‌ای دینی می‌دانستند.
شیوه مبارزاتی دیگر اسماعیلیان تهدید رجال و مخالفین بود. گاهی در خانه بزرگان به عنوان خدمتکار وارد می‌شدند و منتظر فرصت مناسب برای ترور می‌ماندند. خصوصا تهدید آنها فوق‌العاده بود. مثلا مردی پس از بیداری خنجری در بالینش می‌یافت و نوشته‌ای تهدید آمیز. مبارزه فکری از دیگر شیوه‌های مبارزاتی آنها بود. چیزی که بیش از همه مشخص است بالا بودن سطح حیات آنها است. اسماعیلیان برجسته عموما دانشمندانی بودند که در
اخترشناسی و علوم دیگر مهارت داشتند. کتابخانه‌های اسماعیلیان شامل
قرآن و همه نوع کتاب دینی و علمی بود.
به دلیل نبودی اکثر منابع اسماعیلی و تحولات دیگر بررسی تاریخ و تفکر اسماعیلی مشکل می‌نماید. اما آنچه مسلم است اینکه اسماعیلیان یا
هفت امامی‌ها جز یکی از فرقه‌های شیعی محسوب می‌شوند. آنها معتقدند که پس از
امام جعفر صادق امامت به اسماعیل فرزند ارشد وی رسید. آنها اسماعیل پسر امام صادق و پسر اسماعیل را امامان منصوص می‌دانستند. تفسیر اسماعیلیان از
قرآن و
احکام دینی امری کاملا باطنی بود.
بر اساس این دیدگاه کسی که به درجه‌ای از دریافت احکام دینی رسیده است انجام کارهای عملی عبادت مثل
نماز و
روزه و
پرهیز از نامحرمات برای او الزامی نیست. به دلیل چنین تفسیر درونی آنها را باطنی هم می‌گفتند. تشکیلات اسماعیلیه کاملا سری بود و بر اساس
تقیه کلیه تشکیلات مخفی نگه داشته می‌شد. یک هوادار که وارد جنبش اسماعیلی می‌شد
سوگند یاد می‌کرد که عضویت در جامعه اسماعیلی و تعالیم آن را مخفیانه نگاه دارد.
مباحث مرتبط با عنوان