مقدمه
بر اساس مطالعات انجام شده تقریبا 700 گونه گیاه هرز از اروپا به شمال شرقی آمریکا وارد شده است که حدود 420 گونه یا تقریبا 60 درصد آنها متعلق 7 تیره گیاهی شامل
تیره کاسنی ،
تیره گندم ،
تیره شب‌بو ،
تیره نعناع ،
تیره بقولات ،
تیره میخک و
تیره میمون می‌باشد. حرکت و مهاجرت گیاهان هرز از غرب به شرق کره زمین مانند حرکت گیاهان هرز از شرق به غرب عظیم نبوده است. تعداد محدودی از گونه‌های آمریکایی به اروپا وارد شده که امروزه از گیاهان هرز به شمار می‌آیند. حرکت و تهاجم گیاهان هرز در جهات شمالی و یا جنوبی نسبتا کمتر بوده است. تعداد محدودی از گونه‌های مناطق گرمسیری در قسمت جنوبی ممالک متحده آمریکا منتشر شده‌اند.
انتشار و عبور گیاهان هرز از موانع بزرگ
دانه‌ها و اندام های رویشی (
غده‌ها ،
پیازها ،
ریزوم‌ها) که وسیله تکثیر غیرجنسی گیاهان هستند، بوسیله انسان از موانع بزرگ طبیعی مانند کوهها ، اقیانوسها از منطقه‌ای به منطقه دیگر عبور کرده و سپس انتشار یافته‌اند. علاوه بر انسان ، پرندگان نیز امکان دارد که برخی از دانه‌ها را از نقطه‌ای به نقطه دیگر حمل کند. تغییرات شدید جوی مانند گردبادها و طوفانهای شدید نیز ممکن است دانه‌ها را از محلی به محل بسیار دور افتاده حمل کنند که البته با مقایسه سایر عوامل انسان را می‌توان بزرگترین عامل انتشار و پراکندگی گونه‌های گیاه هرز دانست.
راههای عمده انتقال گیاهان هرز از قاره‌ای به قاره دیگر
- دانه گیاهان زراعی
- غذای چهارپایان
- مواد بسته بندی شده
انسان در گذشته برای تعادل کشتی‌ها با انبار کردن خاک در کشتی‌ها ، موجب انتشار گیاهان هرز از پهنه اقیانوسها شده است. گیاه هرز
کنگر صحرایی به صورت دانه و ریزوم همراه با چنین خاکهایی وارد آمریکا شده است. سرخ‌پوستان در آمریکا به گونه بارهنگ سفیدیوت نام نهاده‌اند، زیرا به نظر آنان ، گیاه مذکور در هر محلی که سفید‌پوستان قدم گذاشته‌اند روییده است.
انتشار گیاهان هرز در محدوده‌های کوچک
انتشار گیاهان هرز در داخل یک کشور یا یک منطقه ممکن است در اثر عوامل زیر صورت گیرد:
- دانه‌ها و خوراک آلوده با دانه گیاه هرز
- حیوانات یا پرندگان حامل دانه‌ها ، چه در درون دستگاههای گوارشی و چه در روی پشم یا پر آنها.
- استفاده از کود دامی ، خصوصا اگر دامها قبلا از مناطق آلوده به دانه گیاهان هرز تغذیه کرده باشند.
- حمل و نقل وسایل نقلیه و استفاده از ماشین‌آلات مخصوصا وسایل برداشت، خرمن‌کوب و بذر پاک کن.
- بادهای شدیدی که موجب انتقال دانه‌ها می‌گردند.
- آبهایی که دانه‌ها را با خود حمل می‌کنند.
عواملی که در انتشار گیاهان هرز دخیل‌اند
- عوامل مهمی که موجب انتشار گیاهان هرز می‌گردند به ترتیب عبارتند از: انسان ، حیوانات ، باد ، آب. انسان را می‌توان مهمترین عامل انتشار گیاهان هرز دانست. امروزه گونه‌های گیاهی که از محل اصلی خود به محل دیگری منتقل شده‌اند و گیاهان هرز آن منطقه را تشکیل داده‌اند در تمام نقاط دنیا فراوانند. بسیاری از این گیاهان هرز بر اثر بی‌مبالاتی در طی مسافرت و حرکت دسته‌های مختلف مردم منتقل شده‌اند. بسیاری از گیاهان هرز اروپا توسط سربازان در طول جنگهای صلیبی به آسیا رفته و بسیاری از گیاهان هرز اروپا در آمریکای شمالی و جنوبی بوسیله ساکنین اولیه آمریکا منتشر شده‌اند.
- ناخالصی دانه گیاهان زراعی در اثر وجود گیاهان هرز از مهمترین عوامل انتشار گیاهان هرز است. بطوری که آمار نشان می‌دهد در حدود 70 تا 80 درصد دانه‌های کاشته شده از منابع غیر قابل اطمینان مانند فروشندگان معمولی دانه ، مزارع شخصی کشاورزان که دقت کافی در تهیه بذر خالص گیاهان زراعی نمی‌کند تهیه می‌شوند که همین امر موجب انتشار گیاهان هرز در سطح وسیعی می‌گردد.
- بعضی از دانه‌های گیاهان هرز حتی اگر از دستگاه گوارشی حیوانات و پرندگان هم بگذرند قدرت رویش خود را بیش از دانه‌های سایر گیاهان قادرند حفظ نمایند، از این رو قبل از حرکت دادن و انتقال حیوانات و یا پرندگان از منطقه‌ای به منطقه دیگر لازم است آنها را مدتی مثلا یک هفته در قرنطینه نگه داشت تا دستگاه گوارش آنها عاری از دانه گیاهان هرز گردند.
- انتشار گیاهان هرز یا از طریق دانه صورتی می‌گیرد و یا از طریق اندامهای رویشی. انتشار گیاهان هرز از طریق دانه ، معلول ساختمان خاص آنهاست کمااینکه در بعضی گیاهان مانند دانه‌هایی با خارهای نسبتا بلند به پشم حیوانات و یا لباس انسان می‌چسبند، یا آنکه مانند دانه گیاه خارخسک با خارهای تیز و کوتاه در پنجه‌های حیوانات یا در لاستیک ماشینها فرو می‌روند یا آنکه میوه‌های خوشمزه یا مغذی و غیرسمی گیاهان مختلف حیوانات را به خود جلب کرده و سپس به طریق مختلف دانه‌هایشان منتشر می‌شوند.
- غالبا هزاران دانه گیاه هرز در کمباین باقی می‌مانند و موجب آلودگی محصولات زراعی برداشت شده می‌شوند. تولید کنندگان و فروشندگان دانه‌های تخمین شده به منظور ارائه بذر خالص باید قبل از برداشت محصول ، اجزای کمباین را پیاده کرده و بذرهای باقی مانده را از آنها جدا سازند.
- دانه گیاهان هرز غالبا با وزش باد به مزارع گیاهان زراعی انتقال می‌یابند. از این رو ایجاد بادشکن‌هایی که محصولات زراعی را از آلودگی توسط این قبیل بذرها مصون نگه دارد لازم است.
سازگاری ویژه دانه‌ها برای انتشار
- گیاهان هرز برای گسترش و انتشار بیشتر خود دچار تغییرات و سازگاریهای ویژه‌ای شده‌اند. میوه‌های بعضی از گونه‌ها پر از هوا بوده و بدین طریق در آبها مدتها به حالت شناور باقی می‌مانند. میوه بعضی از گیاهان مانند ترشک دارای بال بوده و توانایی ماندن در هوا یا شناور بودن آب را برای مدتی دارند.
- یکی دیگر از سازگاریهای ویژه گیاهان هرز برای انتشار برآمدگی‌ها و خارهای مخصوص روی دانه‌های آنهاست. دانه‌ها بوسیله این زایده‌ها به بدن حیوانات می‌چسبند و حرکت آنها موجب انتقال دانه‌ها از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌گردد.
- بعضی از گونه‌های گیاهی مانند شمعدانی وحشی و ماشک به کمک دنباله‌های رشته مانندی به یکدیگر چسبیده‌اند. این دنباله‌ها در میوه‌های خشک ، در اثر فشار از یکدیگر جدا می‌شوند و در نتیجه دانه‌ها به اطراف پرتاب می‌گردند.
- دانه گیاهانی مانند یولاف وحشی نسبت به خشکی و رطوبت هوا و خاک بسیار حساس بوده بطوری که د ر مواقع خشکی منقار بلند دانه‌ها به صورت فنر فشرده‌ای درمی‌آید، این قبیل دانه‌ها در مواقعی که درصد رطوبت زیاد می‌شود به حال عادی برمی‌گردند. بدین ترتیب دانه‌ها به کمک منقارهای خود برای رسیدن به رطوبت مناسب و دائمی بتدریج به اعماق زمین راه می‌یابند.
مباحث مرتبط با عنوان
