رویش دندان: (Tooth ruption)
برای اینکه دندانها کارایی لازم را کسب نموده و به سطح جونده برسند، حرکات قابل توجهی لازم است. این حرکات پیچیده شامل مراحل زیر است:
حرکات دندان قبل از رویش
حرکاتی است که
دندانهای شیری و دائمی قبل از شروع به رویش ، در داخل فک انجام می‌دهند. این حرکات در نتیجه دو عامل رخ می‌دهد:
1- حرکت حقیقی
جوانه دندانی
2- حرکات ناشی از رشد ، که در اثر ثابت باقی ماندن رشد یک قسمت دندان و ادامه رشد سایر قسمتهای دندان ، صورت می‌گیرد.
حرکات قبل از رویش در داخل استخوان روی می‌دهد. در ابتدای تمایز دندانهای شیری ، این دندانها کوچک بوده و فضای مناسبی در فک در حال تکامل برای آنها وجود دارد. بدنبال رشد سریع جوانه‌های دندانی ، تراکم آنها بویژه در ناحیه قدامی فک افزایش می‌یابد. پس از رشد طویل شدن فکین ، این تراکم کاهش می‌یابد و در نتیجه
دندان آسیای دوم شیری به سمت عقب و دندانهای قدامی به سمت جلو حرکت می‌کنند. در عمل ، جوانه‌های دندانی به طرف بالا و پایین حرکت می‌کنند و بطور همزمان طول ، عرض و ارتفاع فک نیز افزایش می‌یابد. جوانه‌های
دندانهای دائمی در جهت زبانی دندانهای شیری مربوطه و در همان حفرات استخوانی تکامل می‌یابند.
دندانهای پیشین و نیش دائمی حرکت می‌کنند تا در حفره استخوانی مربوطه در قسمت زبانی ریشه دندانهای شیری قرار گیرند. جوانه دندانهای پیش آسیایی در بین ریشه‌های دندانهای آسیای شیری در حفره مخصوص بخود قرار می‌گیرند. جوانه دندانهای پیش آسیایی در بین ریشه‌های دندانهای آسیایی شیری در حفره مخصوص بخود قرار می‌گیرند و جوانه
دندانهای آسیایی دائمی در اثر رشد رو به عقب تیغه دندانی تکامل می‌یابند و در محل خویش مستقر می‌شوند. در ابتدا فضا برای جوانه‌های دندانی کوچک است، بنابراین سطح جونده دندانهای آسیایی بالا رو به سمت دسیتال و سطح جونده دندانهای آسیای پایین به سمت مزیال است. وقتی که فک به اندازه کافی رشد نمود، این دندانها چرخش پیدا کرده و در موقعیت اصلی خود قرار می‌گیرند.
حرکات رویشی دندان
حرکاتی که دندان در محل استقرار خود در داخل فک انجام می‌دهد تا به سطح عملکردی خود یعنی سطح جونده برسد. حرکات رویشی دندان سبب حرکت محوری دندان شده و دندان را به سطح جونده می‌رسانند. باید توجه داشت که رویش دندان و شکافتن لثه ، تنها قسمتی از روند رویش می‌باشد. عوامل موثر در رویش دندان عبارتند از:
رشد ریشه
با توجه به اینکه رشد ریشه باعث افزایش طول دندان می‌شود، بنظر می‌رسد که عامل موثری در رویش دندان باشد. چنانچه در شرایط آزمایشگاهی از رویش دندان در حال رشد جلوگیری شود، مشاهده می‌گردد که رشد ریشه ادامه می‌یابد اما در همین حال تحلیل استخوان جهت تطابق روی می‌دهد. بنابراین می‌توان بدین نتیجه رسید که علیرغم اینکه رشد ریشه نیروی قابل توجهی ایجاد می‌نماید اما این نیرو جهت فعال شدن استئوکلاست‌ها و تحلیل استخوان کافی است، از این جهت نیروی حاصل از رشد ریشه نمی‌تواند منجر به رویش دندان شود.
فشار هیدروستاتیک
مشخص است که دندانها با ضربان شریانی حرکت می‌نمایند لذا تغییرات حجمی موضعی می‌تواند حرکات محدودی ایجاد کند، ماده بنیادی با نگه‌داشتن مقادیر آب اضافی می‌تواند بین 30 تا 50 درصد تورم حاصل نماید و در نتیجه فشاری در بالا و پایین دندان در حال رویش ایجاد نماید اما اگر در شرایط آزمایشگاه ریشه و بافتهای همراه و به تبع آن عروق خونی ، برداشته شونده رویش دندان متوقف نمی‌شود بنابراین فشار هیدروستاتیک ناشی از عروق خونی جهت رویش الزامی نیست.
تشکیل و تحلیل استخوان
دوباره‌سازی استخوان بدون شک در انجام حرکات دندان اهمیت زیادی دارد. اگر به دلیل نقص ژنتیکی استئوکلاست‌ها به اندازه کافی حضور نداشته باشند، رویش دندان متوقف می‌شود اما اینکه دوباره‌سازی استخوان باعث حرکت دندان است یا حرکت دندان باعث دوباره‌سازی استخوان است بخوبی مشخص نیست. مشخص شده که تغییر شکل استخوان بیشتر ناشی از حرکت دندان می‌باشد اما در همین حال فعالیت متابولیک شدیدی که در استخوان آلوئولار اطراف دندان در حال رویش پدید می‌آید، مستلزم وجود فولیکول دندانی است. از این جهت می‌توان نتیجه‌گیری کرد که
فولیکول دندانی تا حدودی در هماهنگ کردن تغییرات استخوان در اطراف دندان نقش دارد.
کشش توسط لیگامنت پریودونت
نیروی لازم برای حرکات رویشی دندان عمدتا توسط لیگامنت پریودومنت ایجاد می‌شود. اگر در حیوانات آزمایشگاهی به نحوی در سنتز کلاژن اختلال ایجاد شود (کمبود ویتامین c) رویش دندان متوقف می‌شود بنابراین ما قطعیت ثابت شده که فولیکول دندانی و لیگامنت پریودونت مشتق از آن نیروی لازم جهت رویش را ایجاد می‌کنند. احتمالا این نیرو توسط نیروی انقباض فیبروبلاستها و فیبریل‌های کلاژن تولید می‌شود. فیبروبلاست با داشتن سیستم داخلی سلولی ، توبولها و فیلامنتها قادر به انقباض می‌باشد. قابلیت انقباض فیبروبلاستهای پریودونت در محیط کشت به اثبات رسیده است. فیبروبلاستهای پریودونت توسط اتصالات از نوع چسبنده به یکدیگر متصل می‌باشند. فیبروبلاستها توسط گلیکوپروتئینی به نام فیبرونکتین به اجزا خارج سلولی از جمله کلاژن متصل می‌گردند. همچنین توسط فیبرونکسوس یک ارتباط مورفولوژیک بین میکروفیلامنت‌های داخل سلول منطقه متراکم غشا ، فیلامنت‌های خارج سلولی و فیبرونکتین ، با اجزا غیر رشته‌ای ماتریکس خارج سلولی ارتباط پیدا می‌کند و بدین ترتیب نیروی انقباض حاصل باعث رویش دندان می‌شود.
علاوه بر فیبروبلاستها که حاوی اکتین و میوزین می‌باشند، بخشی دیگر از نیروی رویشی توسط میوفیبروبلاستها تامین می‌شود. این سلولها فیبروبلاستهای تغییر شکل یافته‌ای هستند که شبیه به فیبروبلاست و سلول عضله صاف می‌باشند. این سلولها علاوه دستجات اکتین و میوزین دارای اجسام متراکم که در سلول عضله صاف وجود دارد، می‌باشند. این سلولها علاوه بر دستجات اکتین و سلولهای عضله صاف دارد اما برخلاف سلولهای عضله صاف که دارای تیغه خارجی می‌باشند میوفیبروبلاست این جز خارج سلولی را ندارد. در نمای
میکروسکوپ نوری ، تشخیص بین فیبروبلاست و میوفیبروبلاست بسیار مشکل می‌باشد. در مراحل پیشرفته رویش دندانهای دائمی تفاوتهایی مشاهده می‌شود. فولیکول فیبروسلولار احاطه کننده دندان از طریق بافت فیبروزه‌ای بنام نوار گوبرناکولوم با آستر مخاط غشا مخاطی دهان در ارتباط می‌باشد و در واقع این نوارها کانالهایی به همین نام در استخوانی فک ایجاد می‌نمایند.
حرکات بعد از رویش
این حرکات شامل تغییر موقعیت دندانی است که سطح جونده قرار دارد، تا هنگامی که فک به رشد خود ادامه می‌دهد، این حرکات ادامه یافته و از طریق دیگر سائیدگی‌های دندانی را نیز جبران می‌نماید. این حرکات بعد از اینکه دندان در سطح جونده قرار گرفت، صورت می‌گیرد:
حرکاتی که برای تطابق با رشد فکین صورت می‌گیرد،
این حرکات معمولا تا انتهای دهه دوم زندگی و توقف رشد فکین ادامه می‌یابد و با ایجاد استخوان جدید در ستیغ آلوئولار و کف حفره دندانی ، برای تطبیق با افزایش ارتفاع فک ، صورت می‌گیرد در اثر این حرکات ، قسمت راس دندانها حرکت کرده و به مکانی 2 تا 3 میلیمتر دورتر از محلی که کانال تحتانی دندان قرار دارد، می‌رود این تطابق در حدود سنین 14 تا 18 سالگی صورت می‌گیرد. در واقع این حرکت منجر به تغییر شکل حفره قرار گرفتن دندان می‌شود.
حرکت برای جبران سایش جونده
با انجام حرکات محوری توسط همان مکانیسم حرکات رویشی دندان صورت می‌گیرد. لیگامانت پریودونت در این عمل نقش اصلی را دارد. تجمع سیمان در اطراف نوک ریشه برای جبران سائیدگی سطح جونده تنها پس از حرکت تطابقی دندان صورت می‌گیرد.
ریزش دندان (Tooth shedding)
ریزش دندانهای شیری، نتیجه جذب پیشرونده ریشه و بافتهای حمایت کننده دندان است. اضمحلال بافت سخت دندان توسط سلولهایی شبیه استئوکلاست انجام می‌گیرد. این سلولها بخوبی تمایز یافته‌اند و اودنتوکلاست نامیده می‌شود. در سطح میکروسکوپ نوری بصورت غول سلولهای چند هسته‌ای مشاهده می‌شوند که جزایری از بافتهای سخت در حال جذب را در برگرفته‌اند. از دیدگاه
میکروسکوپ الکترونی ، سیتوپلاسم آنها واکوئله بوده و سطح جذبی آنها حاشیه چین‌دار دارد و بلورهای معدنی در فرورفتگی‌های این حاشیه قابل رویت می‌باشند. در زیر حاشیه مسواکی ، ناحیه شفاف قرار دارد که ناحیه‌ای فاقد ارگانل اما حاوی مقادیر زیادی فیلامنت‌های اکتین و میوزین است. ناحیه شفاف ، دستگاه چسباننده سلول را ایجاد می‌کند.
در سیتوپلاسم ارنتوکلاست بویژه در نواحی نزدیک به حاشیه مسواکی ، تعدادی زیادی میتوکندری و واکوئل وجود دارد. در این واکوئل‌ها ، فعالیت اسیدی فسفاتازی صورت می‌گیرد منشا این دیو سلولها از سلولهای اجدادی در مغز استخوان می‌باشد. فرایند جذب دندان ممتد نیست و دوره‌های استراحت و حتی ترمیم نیز وجود دارد. ترمیم توسط سلولهای شبه سمنتوبلاست رخ می‌دهد که یک ماده کلاژنی متراکم توان با معدنی‌شدن نقطه‌ای از خود به جای می‌گذارند. ماده نهایی حاصل از ترمیم شبیه سیمان سلول‌دار است، اما ماده معدنی کمتر دارد عموما نیروئی تولید شده توسط
دندان دائمی در حال رویش نحوه جذب و ریزش دندانهای شیری را مشخص می‌کند. در ابتدا این فشار در مقابل سطح ریشه دندان شیری اعمال می‌شود. بعلت وضعیت تکاملی جوانه‌های دندانهای پیشین و نیش دائمی و حرکت آنها در جهت سطوح دهلیزی و جونده، جذب ریشه دندانهای شیری پیشین و نیش در سطح زبانی انجام می‌شود.
جذب ریشه دندانهای آسیای شیری ابتدا در سطح داخلی آنها شروع می‌شود زیرا دندانهای پیشین آسیای دائمی در بین آنها قرار می‌گیرند. جذب در این دندانها مدتها قبل از افتادن آنها شروع می‌شود و نمایانگر میزان زیاد رشد دندانهای دائمی است. در این دندانها ترمیم توسط ماده شبیه سیمان رخ می‌دهد. وقتی پیش آسیایی‌ها شروع به رویش کردند، جذب ریشه بسرعت دنبال می‌شود و ریشه کاملا جذب شده و دندان ریزش می‌کند. در این دندانها برخلاف دندانهای پیش و نیش در مراحل پیشرفته تحلیل بافت سخت را اتاقک پالپ نیز رخ می‌دهد و در این حال ادنتوبلاستها می‌توان مشاهده کرد. همزمان با تحلیل سخت، اضمحلال نسوج نرم نیز بوقوع می‌پیوندد. لیگامنت پریودونت بطور ناگهانی در اثر پدیده آپوتوز مضمحل می‌شود. در پالپ دندان نیز این پدیده بوقوع می‌پیوندد.
مباحث مرتبط با عنوان