هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از مکه به سوی مدینه هجرت می فرمود، پیش از وارد شدن به مدینه، مدت کوتاهی در قبا منتظر علی بن ابیطالب علیه السلام ماند. میزبان رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلمدر
قبا مربدی (1) در کنار خانه خود داشت.
رسول خدا صلیاللهعلیهوآلهوسلم آن زمین را از او گرفت و در مدت اقامت خود در قبا، در آن زمین مسجدی بنا کرد که به مسجد قبا معروف شد. آن حضرت خود در کار ساختن آن مسجد شرکت می نمود و سنگ و مصالح را جا به جا می کرد، پس از آن نیز هنگامی که قبله مسلمانان از
مسجد الاقصی به
کعبه تغییر یافت، رسول خدا خود محراب جدید آن را به سوی کعبه ساخت.
آن حضرت گاه سواره و گاه پیاده به آنجا می رفت و در آن نماز می خواند و همواره بر فضیلت و شرافت این مسجد تاکید می کرد و می فرمود: به جا آوردن دو رکعت نماز در پاداش یک عمره دارد، بسیاری از مفسران گفته اند که این آیه قرآن، اشاره به دارد: « لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبون ان یتطهروا و الله یحب المطهرین. افمن اسس بنیانه علی تقوی من الله و رضوان خیر ام من اسس بنیانه علی شفا جرف هار فانهار به فی نار جهنم و الله لا یهدی القوم الظالمین.
همانا آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنیان نهاده شد، سزاوارتر است که در آن (به نماز) بایستی. در آن (مسجد) مردانی هستند که دوست دارند پاکیزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد. آیا کسی که شالوده آن را بر پرهیز از خدا و خشنودی او بنا کرده، بهتر است یا کسی که اساس آن را بر کنار پرتگاهی سست قرار داده که (به زودی) در آتش جهنم فرو می ریزد؟! و خداوند گروه ستمگران را هدایت نمی کند. » (2)
نخستین بار در زمان
عثمان بن عفان مرمت شد و گسترش یافت و در زمان
عمر بن عبدالعزیز کاملا دوباره سازی شد پس از آن نیز بارها مورد تعمیر و یا باز سازی قرار گرفت و یا بر مساحت آن افزوده شد. مساحت و شکل امروزی این مسجد، حاصل بازسازی حکومت سعودی است که در سال 1388 ق انجام گرفت .
(1) مربد به حیاط خلوت و یا زمینهایی خارج از محوطه مسکونی خانه گفته می شود که برای نگهداری شتر و یا خرمن کردن خرما و خشک کردن آن، استفاده می شود.
(2) سوره توبه، آیه 108 و 109
منابع :
مدینه شناسی، ج 1، ص 13 تا 19؛
لغت نامه دهخدا؛
تاریخ طبری؛
سیره ابن هشام، ج 2، ص 13 - 20؛
تفسیر نمونه، ج 8، ص 140؛