ابو دجانه، سماک بن خرشه انصاری (م 12 ق) قبل از بعثت در میان طایفه بنی سلیم از
قبیله خزرج در شهر مدینه به دنیا آمد. او شخصیتی جلیل القدر و از نیکان و بزرگان صحابه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به شمار می آید.
ابو دجانه در سال 12 بعثت در
پیمان دوم عقبه با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بیعت کرد و از یثربیان پیشگام در اسلام محسوب گشت؛ او پس از بیعت در عقبه به مدینه آمد و به همراه مجاهدانی چون
سعد بن معاذ به مبارزه با بت پرستی برخاست و بت های بنی ساعده را در هم کوبید.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به هنگام مراسم
اخوت اسلامی ، بین او و
عتبه بن غزوان پیمان برادری استوار ساخت.
ابو دجانه در تمامی صحنه ها و غزوات رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم حضور داشت؛ او در جنگها دستار قرمزی برسر می بست و با این کار، خود را به دشمن می شناساند.
نقل است که به هنگام
نبرد احد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شمشیر خود را به مجاهدان سپاهش عرضه داشت تا کسی آن را بردارد و با آن بجنگد تا خمیده گردد؛ عمر بن خطاب و
زبیر بن عوام از جویندگان آن بودند که با واکنش منفی پیامبر مواجه گشتند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برای بار سوم سخن خویش را تکرار فرمود که ابو دجانه اعلام آمادگی نمود و آنحضرت نیز شمشیر را به او واگذار کرد، می گویند ابودجانه آنقدر با آن شمشیر به دشمن زد تا شمشیر چون داسی خمیده شد.
ابو دجانه در کنار بزرگ مجاهد اسلام علی بن ابیطالب علیه السلام، در نبرد احد تا پای جان استقامت ورزید و در این میان زخمهای فراوانی نیز بر پیکر او وارد آمد،. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم وقتی چنین دید، بیعت خویش را از او برداشت و او را آزاد ساخت تا صحنه جنگ را ترک گوید ولی او با دیدگانی گریان به حبیب خدا گفت: هیچگاه پیمان نخواهم شکست و مقتدای خود را تنها نخواهم گذاشت؛ از این رو مفسران او و امام علی علیه السلام را مصداق« شاکران» در آیه «. . . سیجزی الله الشاکرین» دانسته اند.
ابو دجانه در سال 12 قمری در نبرد مسلمانان با
مسیلمه کذاب، مدعی دروغین نبوت شرکت جست و در این صحنه نیز حماسه ها آفرید و بار دیگر پیکر او زخم برداشت و جانباز شد؛ در این نبرد بود که بر اثر کثرت زخمها در گذشت و شهد شیرین شهادت در کام کشید.
مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود: به هنگام
ظهور مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله وسلم ، گروهی از مومنان که ابو دجانه،
سلمان فارسی ،
مقداد بن اسود و
مالک بن اشتر نخعی از زمره آنانند، به دنیا باز می گردند و از کارگزاران آنحضرت خواهند بود.
منابع: اعیان الشیعه / 7، الاستیعاب / 2و4، الاصابه / 2و4، اسد الغابه /6، بحارالانوار / سیره بن هشام / 2و4،
بحارالانوار /53، طبقات / 3، لکنی و الالقاب / 1.
