دید کلی
انرژی آزاد شده در واکنشهای
شکست هستهای اتمی عناصر سنگین
«اورانیم ،
پلوتونیم) ، یا انرژی حاصل از
همجوشی هسته اتمی عناصر سبک
«هیدروژن) و تبدیل آنها به هسته عناصر سنگین ،
انرژی هستهای نام دارد. عنوان مذکور نسبت به اصطلاح
انرژی اتمی از نظر علمی صحیحتر و دقیقتر میباشد. جهت دیگری که استفاده از توان هستهای به مقیاس وسیعی به طرف آن سوق یافته تولید
انرژی الکتریکی از انرژی رها شده در عمل شکافت است.
تقریبا در تمام سیستمهای تولید
توان هستهای موجود ،
راکتور هستهای منبع
گرما برای به کار انداختن
توربینهای بخار است، این توربینها مولدهای الکتریکی را درست به همان گونه به حرکت در میآورند که توانگاههای نفت سوز یا زغال سنگ عمل میکنند. در یک
نیروگاه هستهای معمولی ماده شکافت پذیر به جای
زغال سنگ یا
نفت به کار می رود و بنابراین یک منبع جدید انرژی به صورت
الکتریسیته فراهم میگردد.
- واکنشهای همجوشی در آزمایشگاه از طریق بمباران مواد سبک مناسبی که به عنوان هدف قرار میگیرند با مثلا ، دوترونهایی پر انرژی که از یک شتابدهنده ذرهای پرتاب میشوند. تولید میگردد. در این واکنشها ، هستههایی تولید میشوند که هم از هستهها "پرتابهها" و هم از هستههایی که هدف قرار گرفته، سنگینترند. البته در این واکنشها تعدادی ذرات اضافی و تعدادی انرژی آزاد میشود.
- در واکنش همجوشی معروفی ایزوتوپی از هیدروژن با عدد اتمی A=3 از جوش خوردن هیدروژنهای اتمی که تریتیم نامیده میشود، تولید میشود. تریتیم که به تعداد ناچیز در طبیعت یافت میشود. رادیواکتیو بوده و نیم عمر آن حدود 12 سال است. تریتیم پس از گسیل ذره بتا به 32He که ایزوتوپی از هلیم است تباهی مییابد.
- هرگاه هدفی شامل تریتیم با دوترون بمباران شود، 42He تولید و MeV17.6انرژی آزاد میگردد. از این انرژیMeV 14.1 به صورت انرژی جنبشی نوترون و 3.5MeV به صورت انرژی جنبشی هسته تولید شده ظاهر میگردد. همجوشی تریتیم و دوتریم امکان فراهم آمدن منابع بزرگی از انرژی را برای ، مثلا ، توانگاههای الکتریکی به دست میدهد. دوتریم در آب وجود دارد. فراوانی آن حدود یک در هفت هزار اتم هیدروژن است و میتوان آن را ایزوتوپ سبکتر خود جدا کرد.
- چهار لیتر آب حدود 0.13gr دوتریم دارد، که امروزه میتوان با هزینه حدود 8% دلار آن را جدا کرد. اگر این مقدار کم دوتریم بتواند در شرایط مناسب با تریتیم (که احتمالا با واکنش مورد بحث فوق تشکیل شده باشد) ترکیب شود. برونداد انرژی آن معادل انرژی حاصل از حدود 1140 لیتر بنزین خواهد بود. مقدار کل دوتریم موجود در اقیانوسها بالغ بر حدود 1017Kg و محتوای انرژی آن حدود 1020 کیلو وات در سال است. اگر بتوانیم دوتریم و تریتیم را برای تولید انرژی مورد استفاده قرار دهیم، منبع عظیمی از انرژی فراهم میشود.
چرا سهم بزرگی از انرژی هدر میرود؟
آزاد شدن انرژی زیاد با فرآیند همجوشی برروی زمین ، تاکنون فقط به وسیله
انفجارهای آزمایشهای مربوط به گرما هستهای از قبیل بمبهای هیدروژنی ممکن بودهاست. یک
بمب هیدروژنی مرکب از مخلوطی از عناصر سبک با یک بمب شکافتی است. ذرات پرانرژی که به وسیله واکنش شکافت ایجاد میشود. به عنوان آغازگر واکنش همجوشی بهکار میآید.
انفجار یک
بمب شکافتی دمایی در حدود 5x10
7˚K تولید میکند. که برای ایجاد واکنش همجوشی کافی است. به دنبال آن واکنشهای همجوشی مقادیر عظیمی انرژی اضافی آزاد میکنند. انرژی رها شده کل بسیار بیشتر از آن خواهد بود که از بمب شکافتی ، به تنهایی آزاد میشود. علاوه بر این ، برای اندازه بمبهای شکافتی نوعی حد بالا وجود دارد. که در ماورای آن قدرت تخریبی این بمبها خیلی بیشتر میشود. (زیرا ماده شکافتپذیر اضافی آنها پیش از آنکه بتواند دچار شکافت شود، پراکنده میگردد) اما برای اندازه سلاحهای هیدروژنی چنین حدی وجود ندارد و بنابر این قدرت تخریب آن محدودیت ندارد.
عناصر طبیعی یا مصنوعی که هسته اتمی آنها تحت تاثیر
بمباران نوترون مستعد شکست میباشد. در این عمل تعداد بیشتری
نوترون (دو یا سه) نسبت به آنچه که در شکست مصرف شده، آزاد میگردد و شبیه شکل گرفتن
بهمن برفی ، یک واکنش زنجیری شکست در این مواد شروع میشود. این مواد شامل
اورانیم 235 ،
پلوتونیم 239 ، اورانیم 233 و اورانیم 238 میباشد. در مورد
واکنشهای حرارتی ـ هستهای کنترل شده (ترکیب هستههای اتمی عناصر سبک و تبدیل آنها به هسته عناصر سنگینتر) ،
سوخت هستهای شامل تمام ایزوتوپهای هیدروژن
«پروتنیوم ،
دوتریم ،
تریتیوم) و نیز
لیتیوم میگردد.
شکافت هستهای نمونهای از یک نتیجه غیر منتظره عملی بسیار مهمی است که در جریان یک کار پژوهشی حاصل شد. کار پژوهش مذکور به دلایل متعددی صورت میگرفت ولی هیچ یک با امکان مفید بودن کشف مورد نظر ارتباطی نداشت. این کشف همچنین نمونهای بسیار عالی از به کارگیری همزمان روشهای فیزیکی و شیمیایی در تحقیقات هستهای و سودمندی کار جمعی است. پس از آنکه
ژولیو کوری و
ماری کوری نشان دادند بعضی از محصولات
واکنش های هستهای رادیواکتیواند.
فرمی و همکاران او در ایتالیا عهده دار شدند تا مطالعهای سازمان یافته درباره آن گونه واکنشهای هستهای که با نوترون القا میشوند. به عمل آوردند. فرمی در سال 1934 دریافت که
بمباران اورانیم با نوترون واقعا
عناصر رادیواکتیو جدیدی در هدف تولید میکند که با گسیل پرتوها و فعالیت تباهی و
نیم عمرهای نسبتا کوتاه که مشخصه جدید بودن آنها بود، معلوم میشد. در بدو امر تصور میرفت که این عناصر جدید همان
عناصر ماورای اورانیم فرضی باشند. انرژی آزاد شده در شکافت هسته در حدود 200MeV است.
این مقدار انرژی را یا از طریق مقایسه جرمهای سکون مواد ترکیب شونده و مواد تولید شده یا از طریق منحنی انرژی اتصال میتوان حساب کرد. انرژی آزادشده در عمل شکافت 20 برابر بیشتر از واکنش های هستهای معمولی است که معمولا کمتر از 10MeV است و همچنین بیش از یک میلیون مرتبه بزرگتر از
واکنش های شیمیایی است. در شرایط مناسب نوترونهای آزاد شده در عمل شکافت میتواند به نوبه خود ، موجب شکافت در اتمهای اورانیم مجاور خود شوند، و در این صورت فرآیندی که معروف به
واکنش زنجیری است در یک نمونه اورانیم صورت میگیرد. ترکیبی از رهایی انرژی بسیار زیاد در عمل شکافت و امکان واکنش زنجیری مبنایی است برای استفاده بزرگ مقیاس از انرژی هستهای.
استفاده از انرژی هستهای به مقیاس زیاد بین سالهای 1939 ، تا 1945 در ایالات متحده انجام شد. این امر زیر فشار جنگ جهانی دوم به صورت نتیجه تلاشهای مشترک عده کثیری از
دانشمندان و مهندسان صورت گرفت. دست اندرکارانی که در ایالات متحده به این کار اشتغال داشتند آمریکایی ، بریتانیایی ، و پناهندگان اروپایی کشورهایی بودند که زیر سلطه
فاشیسم بود. تلاش آنان ، این بود که پیش از آلمانیها به یک
سلاح هستهای دست یابند.
در طول جنگ جهانی دوم از
راکتورهای هستهای برای تولید مواد خام نوعی
بمب هستهای ، یعنی برای ساختن
239Pu از
238U استفاده میشد. طراحی این راکتورها به گونهای بود که بعضی از نوترونهای حاصل از شکافت اتمی
235U به قدر کافی کند میشدند و موجب بروز شکافت در اتمهای
238U نمیشدند. (در
اورانیم طبیعی ، فقط حدود 75. 0% اتمهای
235U وجود دارد) در عوض ، نوترونهای مذکور از طریق واکنشهایی که در بخش قبل بیان شده به وسیله
238U جذب شده و هستههای
239Pu را تشکیل میدادند
lمباحث مرتبط با عنوان