مقدمه
گذرهای سیاره‌ای از مقابل
خورشید از پدیده‌های نادر آسمان هستند که از دید ناظر زمینی تنها برای دو
سیاره عطارد و
زهره رخ می‌دهند. گذرها پدیده‌هایی مثل
خورشید گرفتگی هستند، با این تفاوت که در خورشید گرفتگی کامل ،
ماه تمام قرص خورشید را می‌پوشاند و دیگر نوری از خورشید به زمین نمی‌رسد، اما عطارد و زهره آنقدر از زمین دورند که هنگام گذر مثل لکه گرد سیاهی بر قرص درخشان خورشید دیده می‌شوند. موقع گذر ، زمین ، سیاره و خورشید بر یک خط قرار دارند. گذر عطارد در هر قرن تا ۱۳ بار روی می‌دهد، اما گذر زهره در بهترین شرایط هر قرن فقط ۲ بار تکرار می‌شود. هیچ گذر زهره‌ای در قرن بیستم روی نداد. در واقع از زمان
اختراع تلسکوپ تا کنون این پدیده تنها ۶ بار رخ داده است.
ناهید درخشان ترین
سیاره از دیدگاه زمینی است. این سیاره آنچنان تابناک است که حتی هنگامیکه
خورشید در بالای افق قرار دارد. با چشم غیر مسلح دیده می شود و در افق های کاملاً تاریک، از اشیاء زمینی سایه می سازد. کهن ترین شناخت ناهید به زمان بابلی ها باز می گردد. هومر (homer) شاعر و حماسه سرای یونان باستان ، ناهید را در اشعار خویش بعنوان زیباترین
ستاره توصیف می کند و همنام با ونوس (venus) با الهه زیبائی آن را می‌ستاید.
ویژگیهای کلی
ناهید به فاصله متوسط 000/200/108 کیلومتر روی مداری که خطی به دایره نزدیک است به گرد خورشید گردش می‌کند، این فاصله در نقطه پری هلیون 000/400/107 کیلومتر و در اقلیون 000/000/109 کیلومتر است. زمانی که زهره در نزدیکترین فاصله خود تا زمین و یا در حالت اقتران زیرین قرار می‌گیرد. از کلیه اجرام آسمانی بجز
ماه و پاره ای ستارگان به زمین نزدیک تر است، مدت گردش زهره به دور خورشید 7/224 روز زمین به درازا می‌کشد و جو متراکم و غلیظ آن که همچون حجابی چهره سیاره را پوشانیده است. تعیین مدت چرخش محوری آن را با دشواری همراه ساخته است. بررسیهای اخیر نشان می‌دهد که این سیاره هر 243 روز زمینی یک بار حول محور خویش می‌چرخد و هر شبانه روز آن بیش از یک
سال ناهیدی به درازا می‌کشد و دمای متوسط لایه فوقانی ابرهای آن به درجه سانتیگراد و دمای میانگین سطح آن به 280 درجه سانتیگراد بالغ می‌گردد.
قطر استوایی و قطبی ناهید 12104 کیلومتر است و از این بابت بسیار به زمین شباهت داشته و جفت دوم با همراه زمین بشمار می‌آید. جهت چرخش ناهید خلاف جهت چرخش محوری خورشید بوده و از این جهت در عالم
منظومه خورشیدی منحصر به فرد است. جرم ناهید کمی بیشتر از 80 درصد جرم کره زمین بوده و تراکم آن نیز فقط 2 درصد کمتر از تراکم زمین و ثقل مخصوص آن 2/5 است که در مقایسه با زمین (که 5/5 می باشد)، همانندی بسیار آن را با کره خاکی ما روشن می‌سازد.
قرص ناهید همانند
تیر از اهله با صور گوناگون پیروی می‌کند. زمانی که سیاره در وضعیت اقتران زیرین قرار دارد. پشت یا نیمه تاریک آن رو به زمین واقع است، در چنین وضعیتی فقط در حالت عبور از مقابل خورشید قابل رؤیت می‌باشد و هنگامی که در مرحله بدر یا در وضعیت اقتران زیرین واقع است، در آن سوی کانون مدار قرار گرفته و در پرتو تابناک خورشید غرق می‌شود. ناهید برخلاف تیر ، در مرحله هلال به درخشان‌ترین وضعیت خود می‌رسد و قدر آن به حداکثر 4/4 بالغ می‌شود. و با نزدیک شدن به مراحل تربیع اول و بدر ، به سرعت از قطر ظاهری خویش می‌کاهد.
تصویری از گذر زهره در سال ۱۸۸۲
هنگام گذر لکه گرد و سیاه زهره با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شود (البته با رعایت نکات ایمنی رصد خورشید). به آسانی تفاوتهای لکه زهره را با لکه‌های خورشیدی پیدا می‌کنید. لکه زهره گرد و کاملا تیره است، اما لکه‌های خورشیدی شکل دایره‌ای ندارند و تاریکی آنها هرگز به اندازه زهره نیست. گذر زهره چند ساعت طول می‌کشد، اما در این بین چهار لحظه اهمیت ویژه‌ای دارند: لحظه‌ای را که قرص سیاره از بیرون با خورشید مماس می‌شود، تماس اول می‌نامند. از این زمان گذر آغاز می‌شود. حدود بیست دقیقه بعد که قرص سیاره از درون با خورشید مماس می‌شود تماس دوم نامیده می‌شود و بعد از آن طی چند ساعت سیاره از مقابل خورشید حرکت می‌کند تا زمانی که به لبه دیگر خورشید می‌رسد (تماس سوم) و سرانجام سیاره با خورشید از بیرون مماس می‌شود (تماس چهارم) و گذر به پایان می‌رسد.
چگونگی رصد ایمن گذر زهره
چه با چشم غیر مسلح و چه با
تلسکوپ و دوربین دوچشمی هیچگاه بطور مستقیم به خورشید نگاه نکنید زیرا باعث آسیب شدید چشم می شود. با استفاده از صافی (فیلترهای) مناسب رصد خورشید، این گذر حتی بدون ابزار اپتیکی نیز قابل رؤیت است. فیلتر مورد استفاده حتماً باید فیلتری مخصوص و تأیید شده باشد که می‌توانید آن را از فروشگاههای قابل اطمینان ابزار نجومی تهیه کنید. همچنین می‌توانید تصویر خورشید و سایه زهره را از چشمی تلسکوپ یا دوربین دوچشمی بر روی صفحه‌ای سفید (مانند صفحه کاغذ) انداخته و به مشاهده این پدیده بپردازید.
زهره ، سیاره‌ای اسرار آمیز
زهره و زمین از نظر ابعاد ، جرم و مواد تشکیل دهنده بسیار به هم شبیهند. اما زهره به معنای واقعی داغتر از یک اجاق گاز است. زمانی منجمان بر این تصور بودند که زهره سرزمینی بیابانی و شاید سرسبز باشد! اما در حال حاضر می‌دانیم که زهره چه از نظر دما و چه از نظر آب و هوا و محیط زیست به هیج وجه شرایط مناسبی را برای زندگی ما انسانها ندارد. زهره نه دارای اقیانوسی است و نه قمری دارد و با ابرهای ضخیم گوگرد و قطره‌های کوچک اسید سولفوریک احاطه شده است. ابرهای ضخیم آن مانند یک عایق گرمایی مناسب برای حفظ گرمای درونی آن عمل می‌کنند. زهره جو بسیار غلیظی دارد بطوری که فشار جوی آن ۹۰ برابر حالت معمولی بر روی زمین است. بیشتر جو آنرا دی اکسید کربن تشکیل می‌دهد که در زمین به
گاز گلخانه‌ای معروف است. طول یک روز زهره از یک سال آن بیشتر است و حرکت زهره به دور خود در خلاف جهت حرکت مداری این سیاره به دور خورشید است (متفاوت با تمام سیاره‌های منظومه شمسی).
مباحث مرتبط با عنوان
