تعریف کلی
ازون (Ozone) کلمه یونانی است به معنی «بو» و بالاحض «بو تند» اطلاق می شود. اوزن (
) مولکولی با اتم سه اتم
اکسیژن است
مولکول اکسیژن (
) دارای دو اتم اکسژن است اما تفاوت در یک اتم اکسیژن در این دو مولکول تفاوتهای اساسی را در این دو مولکول بوجود آورده است.
در
استراتوسفر ( Stratospher ) مولکول های تازه اوزن مدام با واکنشهای شیمیایی و دریافت انرژی لازم از پرتوهای خورشید ، به مولکول و اتم اکسیژن تجزیه می شوند. این اتمهای اکسیژن که بسیار فعالند، طی مدت زمان کوتاهی کمتر از کسر ثانیه ، از هم جدا و به مولکولهای اکسیژن متصل می شوند و تشکیل مولکولهای سه اتمی اکسیژن ، یعنی ازون ، میدهند. غیر از این چرخه طبیعی ، طی واکنشهایی با
ازت و
هیدروژن و
کلر تولید شده در سطح و رها شده به اتمسفر ، از بین میرود.
ساختمان و فرمول گسترده ازون
فرمول ازون به صورت رزونانسی نمایش داده می شود.
اهمیت ازون در حیات بشر
اگر فضانوردی ، در ارتفاع زیاد ، به این سیاره خانه ما نظاره کند، نوار نازک آبی رنگی که دور زمین را فراگرفته ، نظرش را جلب خواهد کرد. این پوشش شفاف ، حیات را در
جو زمین تأمین مینماید. حیات ، بصورتی که ما میشناسیم، تنها با پوشش حفاظتی ازون میسر میشود. بدون وجود اوزن ادامه ی زندگی امکان ناپذیر است.
تشعشعات خورشیدی ، یکنواخت نیست. این تشعشعات ، شامل اشعهای به نام
اشعه ماورای بنفش است.
چنانچه تمامی این تشعشعات به سطح زمین می رسید، وجود
حیات در روی زمین امکان ناپذیر است. زیرا این تشعشعات حامل مقدار زیادی انرژی مرگزا برای
موجودات زنده است. خوشبختانه تنها بخش ناچیزی از اشعه ماورای بنفش خورشید به سطح زمین میرسد. قسمت اعظم این اشعه ، انرژی خود را در ارتفاع 20 تا 30 کیلومتری سطح زمین و در جو آن از دست میدهد. در این عمق از جو فراگیرنده زمین، مقادیر متنابهی ازون موجود است و این ازون، اشعه ماورای بنفش را جذب می کند.
رایحه تازگی بعد از رعد و برق
پس از
رعد و برق ، تنفس شما با آسودگی بیشتری صورت میگیرد. هوا پاکیزه و مملو از تازگی است. علت این است که رعد و برق ، باعث تولید گاز اوزن در جو می شود و همین گاز است که هوا را تازهتر مینماید.
انسان و نابودی لایه اوزن
فعالیت انسانها بر روی زمین در
سپر حفاظتی اوزن ، اثر میگذارد. از نیمه قرن بیستم ، فعالیت انسان روی زمین موجب بروز ضایعاتی در لایه اوزن شده و به نظر میرسد که حیات روی کره زمین در معرض مخاطره قرار گرفته است. در واقع انسان ناخواسته هوا را با
مواد شیمیایی آلوده میکند و سپر حفاظتی خود را از بین میبرد. در اواسط دهه 1970 ، دانشمندان به امکان تاثیر پرواز هواپیماهای سریع السعیر و یا فوق
سرعت صوت و مواد شیمیایی موجود در قوطیهای عطر پاش روی لایه اوزن پی بردند.
هواپیماهای مافوق صوت ، در ارتفاعات بسیار زیاد که هوا رقیقتر و مقاومت آن در برابر بدنه هواپیما کمتر است ، پرواز میکنند و ازت فعال موجود در دود خروجی از
موتور هواپیما اثر ضایع کننده بر روی لایه اوزن دارد. گازهای
کلرو فلوئورو کربن (CFC) نیز که در خنک کننده ها و
دستگاههای تهویه مورد استفاده قرار میگیرد، روی اوزن استراتوسفری خطرناک میباشد. هر اتم کلر آزاد شده از این گازها ، حدود یک صد هزار مولکول اوزن را ضایع میکند و با مصرف این گازها طی یک دهه مقادیر زیادی ازون از بین رفته و تراکم این گاز در
استراتوسفر کاهش یافته است.
نقش ازون در ضد عفونی آب
آبی که میآشامیم، کلریزه است. این آب مضر است، در حالی که طعم آن نیز نامطبوعتر از طعم آب چشمه است. آب آلوده به ازون ، عاری از هر گونه
باکتری زیانآور است و طعم آن نیز بر ذایقه ، خوشایندتر است.
مضرات گاز ازون
ازون از واکنش با
مواد شیمیایی آلوده کنندهای که در سطح زمین ، تولید و متصاعد شدهاند، دوباره وارد
تروپسفر (Tropospher) میشود و به سطح زمین میرسد. در این حالت ، ازون نقش مخرب و آلوده کننده دارد. چون همراه با مواد شیمیایی دیگر بافتهای حیاتی ، حیوانی و گیاهی را به شدت ضایع میکند. ازون ، در ارتفاع کم از سطح زمین ، همراه
دود و بخار موجود در هوا در بسیاری از شهرهای بزرگ و صنعتی جهان ، موجب تشدید آلودگی میگردد. ازون در نقاط پایین
اتمسفر یعنی تروپسفر ، مانند
گازهای گلخانهای عمل میکند و افزایش تراکم آن در این ناحیه در بالا بردن حرارت عمومی کره زمین موثر است (
گرم شدن زمین).
مباحث مرتبط با عنوان