پیوند یعنی انتقال سلول ، بافت یا ارگان به بدن موجود زنده برای ترمیم بافت‌های آسیب دیده غیر قابل ترمیم و یا جایگزین ارگان‌های از کار افتاده. در حالتی که پیوند به صورت انتقال ژن به سلول فرد گیرنده باشد، ژنوم گیرنده در تمام سلول‌های دیگر بدون تغییر مانده و گیرنده عملا موزائیک می‌شود.

نگاه اجمالی

دو مورد کاربرد عمومی برای پیوند در درمان بیماریها بخصوص بیماریهای ژنتیکی وجود دارد:

• اول اینکه سلول‌ها یا اعضا را می‌توان پیوند زد تا نسخه‌های نوع وحشی یک ژن وارد بدن بیماری دارای جهشهایی) در آن ژن شوند. پیامد عجیب این کاربرد آن است که گاهی عضوی ظاهرا طبیعی را در می‌آورند، زیرا اختلال عملکرد بیوشیمیایی آن به بافت دیگری صدمه می‌زند. این حالت مثلا در FH موفوریگوس صادق است که پیوند کبد ، روش موثر است اما پر خطری برای آن می‌باشد.
  
  
• کاربرد دوم و شایع‌تر پیوند ، جایگزینی سلولی برای جبران عضوی صدمه دیده بر اثر بیماری ژنتیکی است. مثلا کبدی که بر اثر کمبود α- AT سیروتیک شده است. برخی نمونه‌های پیوند در بیماری‌های ژنتیکی عبارتند از: پیوند مغز استخوان در بتاتالاسمی ، پیوند مغز استخوان در بیماری‌های ذخیره‌ای مانند سندرم هورلر ، پیوند کبد در کمبود α1- آنتی تریپسین.

پیوند سلولهای بنیادی خون ساز از خون جفت

سلول‌های بنیادی ، سلول‌هایی خود تجدید کننده هستند که با دو خاصیت مشخص می‌شوند:

• می‌توانند تزاید پیدا کنند، تا انواع سلولی تمایز یافته یک بافت را در بدن بسازد.
  
  
• سلول‌های بنیادی پس از گرفتن پیوند می‌توانند خود تجدید کنندگی را تا آخر عمر جاندار ادمه دهند.
  
  
• در حال حاضر ، تنها سلول بنیادی حائز اهمیت بالینی ، سلول بنیادی خون ساز است که می‌تواند سیستم خونی را پس از پیوند مغز استخوان بازسازی کند. کاربرد خون جفتی به عنوان منبع سلول‌های بنیادی خون ساز ، سه مزیت چشمگیر نسبت به مغز استخوان دارد:
  
  
• افراد گیرنده ، خون جفتی ناسازگار از نظر بافتی را بهتر از سلول‌های دهنده تحمل می‌کنند.
  
  
• در دسترس بودن گسترده خون بافتی ، همراه با افزایش تحمل سلول‌های دهنده ناسازگار از نظر بافتی.
  
  
• تعداد دهنده‌های بالقوه برای هر گیرنده را واضح افزایش می‌دهد. این خصوصیت اهمیت خاصی برای بیماران مربوط به گروههای نژادی اقلیت دارد که تعداد دهنده‌های احتمالی برای آنها نسبتا کم است.
  
  
• با استفاده از سلول‌های خون جفتی بعنوان منبع دهنده ، خطر بیماری پیوند کلیه میزبان کاهش می‌یابد.

تخم لقاح یافته

پیوند مغز استخوان در بیماریهای ذخیره‌ای لیزوزومی

• در عمل از طریق مکانیسم ، پیوندهای مغز استخوان در اصلاح ذخیره لیزوزومی در بسیاری از بافت‌ها شامل مغز در بعضی از بیماریها موثر هستند: اول اینکه ، سلولهای پیوندی ، منبعی از آنزیم‌های لیزوزومی هستند که قابل انتقال به سلول‌های دیگر از طریق مایع خارج سلولی هستند. دوم اینکه سیستم فاگوسیت تک هسته‌ای در اکثر بافت‌ها از مغز استخوان مشتق می‌شود. لذا پس از پیوند مغز استخوان ، منشا این سیستم در تمام بدن ، از فرد دهنده می‌شود.
  
  
• پیوند مغز استخوان ، اختلالات احشایی در بسیاری از بیماریهای ذخیره‌ای را اصلاح می‌کند یا کاهش می‌دهد. مبتلایان به بیماری "گوشه" با انتقال آنزیم از طریق سلول‌های مغز استخوان دهنده علاج پیدا می‌کنند و تاخیر رشد ، درد استخوانی و بزرگی طحال آنها اصلاح می‌شود. طبیعی شدن یا کاهش قابل مقایسه‌ای در اندازه کبد ، طحال و قلب در سندرم هورلر نیز دیده می‌شود.
  
  
• اختلالات اسکلتی سندرم هورلر عموما با پیوند مغز استخوان اصلاح نمی‌شود. و این فقدان اثر بر بیماری اسکلتی ، در مورد سایر بیماری‌های ذخیره‌ای نیز صادق است. با ارزش‌ترین پیامد پس از پیوند مغز استخوان در مبتلایان به بیماری هورلر ، اثر این درمان بر مغز است. کودکانی که سلولهایی از دهندگان طبیعی هوموزیگوت دریافت می‌کنند، به احتمال بیشتری نسبت به گیرندگان سلول‌های دهنده هتروزیگوت هوش کاملا طبیعی خود را حفظ می‌کنند.

پیوند کبد

برای بعضی از بیماری‌های متالیزمی کبد ، پیوند این عضو درمان انتخابی محسوب می‌شود، زیرا تنها درمانی است که سودمندی شناخته شده دارد. بعنوان مثال ، بیماری مزمن کبدی مرتبط با فیبروز کیستیک و کمبود α1-AT را می‌توان صرفا با پیوند کبد درمان کرد و این دو اختلال مجموعا درصد زیادی از تمام پیوندهای انجام شده کبد در جمعیت کودکان را تشکیل می‌دهند.

انواع پیوند بافت

• Autograft: در این حالت برای پیوند از بافت‌های بدن خود فرد استفاده می‌شود.
  
  
• Tsarist: حالتی است که در آن پیوند بین دو فرد که از نظر ژنتیکی یکسان هستند انجام می‌گیرد، مانند پیوند بین دو قلوه‌های یک تخمه.
  
  
• Homograft=Allograft: در این حالت پیوند بین دو فرد که از لحاظ ژنتیکی با یکدیگر متفاوت هستند، صورت می‌گیرد، که معمولترین نوع پیوند در پزشکی محسوب می‌شود.
  
  
• Xenograft=Heterograft: حالتی است که در آن بافت پیوندی برای انسان از یک حیوان تهیه می‌شود.

عکس العمل دستگاه ایمنی در مورد انواع پیوند بافت‌ها

• در مورد Isograft , Autograft ، به علت همسانی ژنتیکی سیستم ایمنی ، عکس‌العمل نشان می‌دهد ولی در مورد Heterograft , Allograft در صورت ناسازگار بودن بافت‌ها از نظر MHC یا کمپلکس سازگاری سنجی اصلی Major Histocompatibility سلول‌های T کشنده بافت پیوندی را به عنوان بافت بیگانه تشخیص داده و آن را تخریب می‌نمایند که این عمل اصطلاحا رد پیوند Graft Rejection نام دارد.
  
  
• رد پیوند تنها در نقاطی از بدن ، که سیستم ایمنی به آنها دسترسی دارد رخ می‌دهد و به همین دلیل پیوند غضروف و قرنیه که فاقد رگ خونی می‌باشند. به سهولت امکان پذیر می‌باشد.

مشکلات و آینده پیوند

• مرگ و میر پس از پیوند زیاد است و ابتلا و ناتوانی ناشی از اضافه شدن عفونت به علت نیاز به سرکوب ایمنی و بیماری پیوند کلیه میزبان ، قابل توجه است.
  
  
• مشکل دوم ، محدود بودن تعداد اعضای موجود است، به عنوان مثال ، برای تمام موارد کاربرد ، سالانه بین 4000 تا 5000 پیوند کبد فقط در آمریکا ، ممکن است لازم باشد. بعلاوه باید نشان داده شود که اعضای پیوند عموما قادر به عملکرد طبیعی تا آخر عمر فرد می‌باشند.

راه حل فایق آمدن بر مشکلات مربوط به پیوند

یک راه حل که می‌تواند بر بسیاری از مشکلان مربوط به پیوند آلوژن فایق آید، شامل ترکیب سلول‌های بنیادی و ژن درمانی است. در اینحالت ، سلول‌های بنیادی خود بیمار را در خارج بدن کشت می‌دهند، ژن مورد نظر را وارد آنها می‌کنند و به بیمار بر می‌گردانند تا جمعیت سلولی بافت درگیر توسط سلولهای جدید جایگزین شود.

مباحث مرتبط با عنوان

• بافت بدن
• پیوند اعضا
• کبد
• مغز استخوان
• ژن
• ژن درمانی
• سلول انسانی
• سلولهای بنیادی و پرورش ابر انسانها
• طحال
• قلب