مقدمه
تمامی گیاهان شاخه لیکوپودیوفیتا (پنجه گرگیان) دارای دو نسل
گامتوفیتی و
اسپورفیتی هستند. پیکر رویشی گیاه به نسل اسپوروفیت آن تعلق داشته و متشکل از
ریشه ،
ساقههای هوایی و
برگهای کوچک (میکروفیل) هستند. تعدادی از زواید برگی تغییر شکل داده و به صورت اعضای زایشی یا اسپوروفیل درمیآیند. هاگدانها در پای اسپوروفیلها قرار گرفته و ممکن است ایجاد
میکروسپور و یا
مگاسپور و یا ایجاد یک نوع هاگ نمایند.
در برخی از گونهها هر دو نوع میکروفیلهای بارور دارای
کلروفیل بوده و فتوسنتز کننده هستند و در گروهی دیگر زواید برگی بارور فلس مانند و غیر فتوسنتز کنندهاند. مجموع آنها عضو مخروط مانندی را که
استروبیل خوانده میشود و در انتهای ساقههای هوایی قرار میگیرد بوجود میآورند. گامتوفیتهای واجد کلروفیل غالبا
اتوتروف و گامتوفیتهای فاقد کلروفیل معمولا
ساپروفیت هستند.
مشخصات شاخه پنجه گرگیان
اسپوروفیت این گیاهان کم و بیش با تقسیمات دو گانه میباشند. ریشه و ساقه در آنها کاملا تمایز یافته و مشخص هستند برگها به صورت میکروفیل و شامل یک رگبرگ غیر منشعب میباشند.
سیستم آوندی از
تراکئید و
آبکش تشکیل یافته است. هاگدانها در نزدیکی یا در پای میکروفیلها ظاهر شده، جور هاگ یا ناجور هاگ هستند. گامتوفیت در روی سطح خاک و یا در زیر خاک تشکیل میگردد. این شاخه به 2 رده به اسامی
لیکوپودیوپسیدا و
ایزوتوپسیدا تقسیم میگردد.
رده لیکوپودیوپسیدا
گیاهان چند ساله ، خشکیزی یا
اپیفیت با شاخههای کم و بیش مشخص و انشعابات دو گانهاند. برگها کوچک و ساده ، فاقد و یا واجد فقط یک رگبرگ و بدون
لیگول میباشند. اعضای این رده جور هاگ بوده و هاگدان آنها در پای برگ ظاهر شده و مجموعا به صورت خوشه یا سنبله به نظر میآیند.
پروتال زیرزمینی و اغلب ساپروفیت و همراه با میکوریزهاست. گیاهان این رده در یک راسته به نام لیکوپودیالس که از یک خانواده به نام لیکوپودیاسه تشکیل یافته طبقه بندی میشوند. دو جنس
لیکوپودیوم و
مارزبان در این خانواده جای دارند. تاکنون هیچ یک از گیاهان متعلق به این رده در ایران شناخته نشدهاند.
رده ایزوتوپسیدا
گیاهان چند ساله خشکیزی ، آبزی و یا اپیفیت هستند. ساقههای آنها با انشعابات دو گانه و راست یا گسترده در سطح زمین (مانند Selayginella) و یا کوتاه و تکمه مانند (نظیر Isoetes) میباشند. در جنس سلاژنیلا برگها کوچک و به صورت میکروفیلهای واجد یک رگبرگ میانی غیر منشعب و دارای لیگول هستند. در جنس Isoetes برگها طویل و باریک ، در قاعده قاشقی شک و دارای لبه غشایی و لیگول دارند.
این گیاهان ناجور هاگ بوده و هاگدانها در پای میکروفیلها قرار دارند. در جنس سلاژنیلا هاگدانها و اسپوروفیلها ایجاد استروبیل چهار وجهی نمودهاند. اعضای این رده دو نوع پروتال ایجاد میکنند. پروتال حاصل از مگاسپور ایجاد
آرکگون و پروتال حاصل از میکروسپور ایجاد
آنتریدی مینمایند. همواره فقط یکی از آرکگونهای حاصل در پروتال ماده تلقیح و ایجاد زیگوت مینمایند.
ویژگیهای مهم پنجه گرگیان
در پنجه گرگیان ،
هاگها در نزدیکی محور اسپوروفیلهای (برگها) یا روی آنها قرار دارند. اسپوروفیلها در انتهای شاخههای قائم جمع میشوند و اندام مخروطی (استروبیل) را بوجود میآورند و پنجه گرگیان جور هاگ و ناجور هاگ گامتوفیت پنجه گرگ ممکن است بی رنگ و زیرزمینی باشد ولی گامتوفیت انواع دیگر اتوتروف است. گامتوفیت سلاژنیل درون هاگ رشد میکند. هاگهای برخی انواع سلاژنیل انواع سلاژنیل تا مرحله رسیدن گامتوفیت و لقاح در استروبیل باقی میمانند. دستگاه آوندی ساقه پنجه گرگیان شبیه دستگاه آوندی ریشه
نهاندانگان است.
اهمیت اقتصادی شاخه لیکوپودفیتا
گیاهان این شاخه نیز از اهمیت اقتصادی کمی برخوردار بوده و فقط تعدادی از گونههای متعلق به جنس
Selaginella به عنوان گیاهان زینتی پرورش داده میشوند.
محل رشد و تکثیر
غالب گیاهان شاخه لیکوپودیوفیتا در مناطق استوایی و حاره و معدودی از آنها در منطقه معتدله گسترش دارند. هیچ یک از آنها بطور خودرو در ایران نمیرویند.
مباحث مرتبط با عنوان