هرگاه موادی به مواد جدید تبدیل شوند، گفته میشود که واکنش شیمیایی رخ داده است. |
چگونگی انجام یک واکنش شیمیایی
برای اینکه واکنش شیمیایی رخ دهد، باید
پیوندهای بین
اتمها و
مولکولها شکسته شوند و به نحو دیگری تشکیل شوند. از آنجا که این پیوندها معمولا قوی هستند، اغلب برای شروع یک واکنش انرژی لازم است. این انرژی معمولا به شکل گرما است. مواد جدید (محصولات واکنش) خواص متفاوت با مواد اولیه (واکنش دهنده ها) دارند. واکنشهای شیمیایی فقط در آزمایشگاه رخ نمیدهند. این واکنشها دائما در اطراف ما در حال وقوع اند، مانند
زنگ زدن اتومبیلها و پخته شدن غذا.
انواع واکنشهای شیمیایی
بعضی از واکنشهای شیمیایی بسیار سریع، یعنی ظرف چند ثانیه رخ میدهند. بعضی دیگر از واکنشها بسیار کند هستند و تا هزاران سال به طول میانجامند (فساد یک جسد
مومیایی شده باستانی نمونه ای از واکنشهای بسیار کند است).
نحوه انجام واکنش
برای اینکه یک واکنش شیمیایی رخ دهد، باید مواد واکنشدهنده با هم تماس یابند تا محصولات جدیدی را تشکیل دهند. هر چیزی که تماس بین ذرات واکنشدهنده را افزایش دهد، سرعت واکنش را زیاد میکند. این کار را به چند طریق میتوان انجام داد:
- با افزایش غلظت واکنشدهندهها ، بطوری که ذرات بیشتری وجود داشته باشد. به این ترتیب ذرات به دفعات بیشتری به هم برخورد میکنند و بنابر این سریعتر واکنش میکنند و محصولات واکنش را تشکیل میدهند.
- با افزایش فشار درون ظرف واکنش ، بطوری که ذرات به هم فشرده شوند و در نتیجه بیشتر به هم برخورد کنند.
- با افزایش دمایی که واکنش در آن رخ میدهد. این کار به ذرات انرژی بیشتری میدهد، در نتیجه سریعتر حرکت میکنند و به دفعات بیشتری برخورد میکنند.
- با افزایش مساحت رویه واکنشدهندهها با شکستن فیزیکی آنها. این کار فرصت بیشتری را برای تماس و واکنش به واکنشدهندهها میدهد.
استفاده از کاتالیزور
راه دیگری برای تغییر سرعت یک واکنش استفاده از
کاتالیزور است. کاتالیزور ماده ای است که سرعت یک واکنش را تغییر میدهد، اما خود آن در پایان واکنش از نظر شیمیایی بدون تغییر میماند. کاتالیزگرها معمولا واکنش را سریعتر میکنند. این مواد این کار را با فراهم کردن مسیر دیگری برای واکنش انجام میدهند، مسیری که نیاز به انرژی کمتری دارد.
به دلیل پائین آمدن «سد» انرژی ذرات بیشتری واکنش میکنند و واکنش سریعتر انجام میشود. کاتالیزگرها در تولید صنعتی مواد مختلف، مانند
بنزین ،
مارگارین ،
آمونیاک اهمیت زیادی دارند. اکثر کاتالیزگرهای صنعتی فلز هستند و به شکل دانه های
فلزاند. بعضی از کاتالیزگرها برای کند کردن واکنشها به کار میروند و بازدارنده نامیده میشوند.
اکسایش و کاهش
اکسایش و
کاهش فرایندهایی هستند که در بعضی واکنشهای شیمیایی رخ میدهند: وقتی که
اکسیژن به ماده ای اضافه میشود، وقتی که ماده ای
هیدروژن از دست میدهد و وقتی که ماده ای
الکترون از دست میدهد.
کاهش ، عکس اکسایش است. این فرایند در سه حالت رخ میدهد: وقتی که ماده ای اکسیژن از دست میدهد، وقتی که ماده ای هیدروژن بدست میآورد و وقتی که مادهای الکترون بدست می آورد.
به عنوان مثال وقتی که
منیزیم در هوا سوزانده میشود، این فلز با به دست آوردن اکسیژن و اکسیده شدن تبدیل به خاکستر میشود. این خاکستر اکسید منیزیم است.
واکنشهای اکسایش و کاهش
اکسایش و کاهش همیشه همراه با هم در یک واکنش رخ میدهند.در این صورت، واکنش را
واکنش اکسایش- کاهش مینامند. بعضی از واکنشهای اکسایش- کاهش در صنعت مفید است. مثلا استخراج
آهن از
سنگ معدن آن با
ترکیب کردن سنگ معدن با
منواکسید کربن در
کوره بلند آهن انجام میشود. در این واکنش سنگ معدن آهن اکسیژن از دست میدهد و آهن تشکیل میشود و منواکسید کربن ، اکسیژن بدست میآورد و تبدیل به دیاکسید کربن میشود.
مباحث مرتبط با عنوان