دیدکلی
واکنشهایی که در حال محلول صورت میگیرند، به چند دلیل معمولا سریعاند. مواد واکنش دهنده ، وقتی به صورت محلول درمیآیند، دیگر انبوههای از یون یا مولکول (آنگونه که در حالت خالص دیده میشوند) نیستند. درفرایند انحلال ، نیروهای جاذبه بین ذرات (یونها یا مولکولهای) مواد حل شونده ، تا اندازهای تحت الشعاع نیروی جاذبه بین مجموعه مولکولهای حلال و ذرات منفرد قرار گرفتهاند و ذرات مزبور میتوانند آزادانه در محلول حرکت کنند.
بخشی از برخوردهای بین ذرات مواد حل شده به واکنش میانجامد. در این مقاله با واکنشهای جانشینی متقابل آشنا میشویم.
واکنشهای جانشینی متقابل
شکل عمومی واکنش جانشینی متقابل عبارت است از :
AB + CD→AD + CB
در این نوع واکنش
آنیونها و کاتیونهای دو ماده واکنش دهنده ، یون مقابل خود را با هم تعویض میکنند. این نوع واکنش به ویژه در محلولهای آبی ، متداول است. مثالی خاص از
واکنش جانشینی متقابل به قرار زیر است :
(AgNO3 (aq) + NaCl (aq)→ AgCl (s) + NaNO3 (aq
درنوشتن معادله بالا ، از فرمول کامل ترکیباتی که در واکنش دخالت دارند، استفاده کردیم. ولی این مواد یونیاند. مواد یونی در محلولهای آبی ، به یونهای تفکیک شده آبپوشیده ، تبدیل میشوند. از این رو ، معادله را میتوان با استفاده از فرمول یونی ترکیبات حل شده نوشت. طبعا برای مواد نامحلول در این مورد (AgCl(s فرمول کامل نوشته میشود.
Ag+ + No-3 + Na+ + Cl-→AgCl (s) + Na+ + NO-3
زمان انجام واکنش جانشینی متقابل:
واکنش جانشینی متقابل هنگامی صورت میگیرد که یک رسوب ، یک گاز نامحلول یا الکترولیت ضعیف حاصل شود.
چگونگی نشان دادن معادلات یونی این واکنشها
- یک نمک محلول با فرمول یونهای سازنده آن ، نشان داده میشود.
- یک ترکیب نامحلول یا کم محلول با فرمول کامل آن به همراه نماد (s) نشان داده میشود.
- یک گاز نامحلول یا کم محلول با فرمول مولکولی آن به همراه نهاد (g) نشان داده میشود.
- یک الکترولیت ضعیف با فرمول مولکولی آن نشان داده میشود. الکترولیتهای ضعیف در محلولهای آبی به مقدار کم تفکیک میشوند ولی بطور عمده به صورت مولکولی هستند.
برای نوشتن واکنشهای جانشینی متقابل ، باید بتوانیم موارد بالا را شناسایی کنیم. |
قواعد تشخیص مواد کننده واکنشهای جانشینی متقابل
قواعد انحلال پذیری
طبقه بندی ترکیبات یونی بر اساس انحلال پذیری شان در آب ، دشوار است. هیچ چیز کاملا نامحلول در آب نیست. تنها میزان انحلال پذیری از یک ماده (محلول) به دیگری ، می تواند خیلی متفاوت باشد. اما یک نوع طبقه بندی انحلال پذیری هر چند تقریبی مفید خواهد بود.
کاتیونهای + 1 : Li+ ، Na+ ، K+ ، Rb+ ، Cs+ NH4+، Ag+
|
کاتیونهای +2 : Mg2+ ، Ca2+ ، Sr2+ ، Ba2+ ، Mn2+ ، Fe2+ ، Co2+ ، Ni2+ ، Ca2+ ، Zn2+2+ ، Cd2+ ، Hg2+ ، Hg22+ ، Sn2+ ، Pb2+
|
کاتیونهای + 3 : Fe3+ ، Al3+ ، Cr3+ |
ترکیباتی که به میزان حداقل 10gr/lit در 25
oC درآب حل میشوند، به عنوان محلول شناخته میشوند. آنها که حتی به میزان 1gr/lit حل نمیشوند، به عنوان نامحلول طبقه بندی میشوند. موادی که انحلال پذیری آنها بین این دو میزان است به عنوان کم محلول طبقه بندی میشوند.
گازها
برخی گازهایی که معمولا در واکنشهای جانشینی متقابل بوجود میآیند عبارتنداز :
NH
3 ، SO
2 ، CO
2 ، H
2S وقتی در یک واکنش یکی از سه گاز CO
2 ، SO
2 ، NH
3 بوجود میآید، به معنای آن است که در ابتدا مادهای حاصل شده که بعدا به آب و گاز مورد نظر تجزیه میشود. مثلا از واکنش N Na
2SO
3 و HCL ابتدا H
2SO
3 بوجود میآید. ولی H
2SO
3 ناپایدار است و به SO
3 و آب تجزیه میشود.
الکترولیتهای ضعیف
اسیدها
اسیدهای قوی معمولی عبارتنداز : HClO
4 ، HClO
3 ، HCl ، HBr ، HI ، HNO
3 ، H
2SO
4 . ( تنها یونش اول ). سایر اسیدهای معمولی ، الکترولیتهای ضعیفاند (HC
2H
3O
2 ، H
33PO
4 و HNO
2 مثالهایی از اسیدهای ضعیف هستند.)
بازها
هیدروکسیدهای محلول ( هیدروکسیدهای عناصر IA و Ba
2+) و هیدروکسیدهای کم محلول (هیدروکسیدهای Ca
2+ و Sr
2+) ، الکترولیتهای قویاند. بیشتر هیدروکسیدهای دیگر ضعیف و نامحلولاند.
نمکها
بیشتر نمکها الکترولیتهای قویاند.
آب الکترولیتی ضعیف است.
مباحث مرتبط با عنوان