| واکنشگرهای رسوب دهنده موادی هستند که محلول آنها برای رسوب دادن یونهای مختلف بکار می‌رود. این واکنشگرها به دو صورت آلی و معدنی وجود دارند و بطور گسترده در شیمی تجزیه مورد استفاده قرار می‌گیرند. |
تاریخچه
برای اولین بار در سال 1905 میلادی
چوگایف دانشمند روسی واکنش
دی‌متیل کلی‌اکسیم با
یون نیکل را کشف کرد و از آن برای شناسایی و اندازه‌گیری یون نیکل استفاده نمود. ولی توسعه واقعی و سریع
واکنشگرهای آلی و استفاده از آنها در شیمی تجزیه از سال 1945 میلادی شروع شد. علت آن نیز گسترش صنایع نوین و اهمیت تجزیه مقادیر جزئی در این صنایع بود.
طبقه‌بندی واکنشگرهای رسوب دهنده
مواد معدنی که محلول آنها برای رسوب دادن یونهای فلزی بکار می‌روند عبارتند از
اسیدهای معدنی ضعیف یا قوی نظیر
یا نمکهای محلول آنها.
اسید سولفوریک و
سولفات هیدروژن یونها را به صورت سولفید رسوب می‌دهند، اسید سولفوریک برای رسوب دادن
یون باریم و
اسید هیدروکلریک برای رسوب دادن
یون نقره استفاده می‌شود.
هیدروکسیدهای محلول نظیر
سدیم و
پتاسیم و
آمونیاک برای رسوب دادن یونهای فلزی به صورت هیدروکسید بکار می‌روند. همچنین از یونهای فلزی هم می‌توان به عنوان عامل رسوب دهنده آنیونهایی که با آنها رسوب کم محلول می‌دهند استفاده کرد.
واکنشگرهای رسوب دهنده آلی
واکنشگرهای آلی در شیمی تجزیه کاربردهای فراوان دارند. از این واکنشگرها در
وزن سنجی ،
تیترسنجی ، روش قطره‌ای و
جذب سنجی استفاده می‌شود. واکنشگرهای رسوب دهنده آلی دارای عواملی هستند که بوسیله آنها مولکول واکنشگر با یونهای معدنی ترکیب می‌شود و این عوامل بیشتر
خاصیت اسیدی دارند.
تقسیم بندی واکنشگرهای رسوب دهنده آلی
- دسته اول با یونهای مورد نظر تولید رسوب معدنی می‌کنند (رسوب یونی). پیوند بین فلز و معرف از نوع الکترو والانس یا کواوالانسی است، مانند اکسالات که برای رسوب دادن کلسیم بکار می‌رود. این واکنشگرها در سطح وسیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. چند نمونه از واکنشگرهای مهم این دسته عبارتند از :
- دی متیل گلی اکسیم : محلول الکلی این واکنشگر در محیط آمونیاکی در مجاورت یون سیترات یا تارتارات با یون نیکل رسوب قرمز می‌دهد. تارتارات یا سیترات با پوشاندن یونهای مزاحم نظیر آهن مانع از تشکیل رسوب هیدروکسید این یونها در محیط قلیایی می‌شود.
- آلفا بنزوئین اکسیم : این ترکیب یک واکنشگر ویژه برای مس است و محلول الکلی آن در محیط آمونیاک و در مجاورت تارتارات با مس رسوب سبز رنگ می‌دهد که آن را در 110 درجه سانتیگراد خشک و سپس وزن می‌کنند.
- نمک سدیم HMPT : HMPT ( 1-هیدروکسی 4-متیل 2-پیریدین تیون) یک شناساگر انتخابی برای آهن و مس است. محلول نمک سدیم شناساگر در آب با آهن سه ظرفیتی رسوب بنفش رنگ می‌دهد. رسوب حاصل بلوری است و سریع صاف شده و در حرارت 110 درجه سانتیگراد خشک می‌شود. حساسیت آن بسیار بالا می‌باشد و برای وزن سنجی فوق‌العاده مناسب می‌باشد.
این شناساگر (نمک سدیم 
) در PH=10 در محیط آمونیاکی در مجاورت تارتارات با مس رسوب سبز رنگ می‌دهد که برای وزن سنجی مس استفاده می‌گردد. رسوب مس و آهن هر دو قابل استخراج بوسیله کلروفرم هستند، می‌توان مقادیر کم آنها را استخراج و برای طیف سنجی بکار برد.
- دسته دوم واکنشگرهای رسوب دهنده آلی ، واکنشگرهای کی‌لیتی هستند و در ساختار فرمول این اجسام عواملی که قادر به دادن زوج الکترون و ایجاد پیوند کوئوردینانس کووالانس با یون فلز هستند، وجود دارد. رسوبهایی که دارای این نوع پیوند بوده و با یون فلز تولید یک حلقه جدید می‌نمایند، ترکیبات کی‌لیت نامیده می‌شوند.
مزایای استفاده از واکنشگرهای رسوب دهنده آلی
- رسوب حاصل یونی نیست، پس حلالیت آن در آب بسیار کم است.
- داشتن جرم مولکولی زیاد ، فاکتور وزن سنجی کم می‌باشد و لذا صحت آزمایش بیشتر است.
- انحلال در حلالهای آلی ، که می‌توان توسط استخراج با یک حلال آلی از بقیه اجزا جدا کرد.
- رنگی بودن کمپلکس ، که می‌توان از این خاصیت برای شناسایی کیفی به روش قطره‌ای یا شناسایی کمی به روش طیف سنجی استفاده کرد.
- گزینش پذیری ، که تحت شرایط معیین مثلا در مجاورت با عوامل پوشاننده و PH معین ، یون خاصی را بطور انتخابی از بقیه اجزا جدا کرد.
- پایداری زیاد ، که پایداری یک رسوب آلی حاصل از ترکیب یک واکنشگر آلی با یک یون فلزی تابع نوع پیوند ، PH محیط ، اندازه یون فلزی و ... می‌باشد.
مباحث مرتبط با عنوان
