هرقل معرب نام هراکلیتوس است. در 575 میلادی متولد شد. پدر او نیز هراکلیتوس نام داشت که از طرف امپراتور
روم شرقی بر آفریقای مسیحی حکومت میکرد.
در سالهای پایانی قرن ششم میلادی و نخستین سالهای قرن هفتم، امپراتوری روم شرقی دچار مشکلات بزرگتری شده بود. حملات آوارها و اسلاوها از غرب، این سرزمین پهناور را دچار مشکل کرده بود.
اما مهمتر از همه، انقلاب های داخلی بود که سبب شد افسری به نام « فوکاس » مردم را علیه حکومت اشراف بشوراند و « ماوریکیوس » امپراتور را همراه تمام فرزندانش به قتل برساند. این هرج و مرج سبب شد تا خسرو پرویز به شامات حمله برد و در سال 614 میلادی موفق به تصرف اورشلیم «
بیت المقدس » گردد.
اشراف قسطنطنیه که وضع را تا بدین حد نابسامان دیدند، دست به دامن هراکلیتوس حاکم مسیحی
آفریقا شدند که از طرف امپراتور، بدین سمت منصوب شده بود.
هراکلیتوس فرزند خود را -که همنام پدر بود (هرقل یا هراکلیتوس)- با آنان فرستاد. وی که فردی شجاع بود، توانست فوکاس را شکست دهد و تاج امپراتوری بر سر بگذارد.
تسخیر
اورشلیم از سوی
ایران، بهانهی خوبی برای تحریک مسیحیان بر ضد ایرانیان بود. هرقل پس از آرام کردن اوضاع، در سال 622 به جنگ ایرانیان رفت و طی شش سال، پس از تحمیل شکستهای متوالی توانست ایرانیان را تا پشت دروازهی تیسفون دنبال کند و به پذیرش صلح مجبور سازد.
آیات نخست سوره روم -که به شکست رومیان اشاره داشته پیروزی نزدیک آنان را وعده میدهد- مربوط به همین وقایع است. این وقایع با سالهای هفتم و هشتم هجرت مصادف بود. چند سال بعد، در حالی که هرقل سرگرم نظام دادن به امور کشور بود، مسلمانان نخستین حملات خود را به سرزمینهای تحت حاکمیت روم آغاز کردند. پیروزیهای اولیه مسلمانان هرقل را وحشت زده کرد تا دست به کار تهیهی نیرو شوند. خبر این آمادگی به
مدینه رسید و نیروهای بیشتری عازم منطقه
شام شدند. فرمانده این نیروها
خالد بن ولید بود.
مسلمانان شهر بصری اومآب را در
ربیع الاول سال سیزدهم تصرف کردند و بعد به سوی دمشق به راه افتادند. در منطقهای به نام « اجنادین » درگیری سختی بین سپاهیان روم و مسلمانان رخ داد که به شکست رومیان منجر شد. به دنبال این شکست، هرقل که تا آن زمان در
حمص بود، به انطاکیه رفت.
مسلمانان به سمت دمشق پیشروی کردند و بعد از جنگ دوم با رومیان، دمشق را فتح کردند (سال 14هجری). پس از آن، فتوحات مسلمانان در شام ادامه یافت و بسیاری از شهرها به دست مسلمانان افتاد. هرقل که اکنون مراکز مهم شام را از دست داده بود آخرین تلاش خود را به کار بست و لشگری عظیم از رومیها، شامیها و اهالی جزیره در کنار قبایل عربی جزام، لخم و . . . ترتیب داد.
این جنگ بزرگ در منطقهی یرموک -که نام نهری بود- رخ داد و با پیروزی مسلمانان پایان یافت. پس از آن، شام به کلی از تصرف روم شرقی خارج شد و هرقل
انطاکیه را به قصد
قسطنطنیه -پایتخت امپراتوری- ترک گفت.
منابع:
تاریخ خلفا، ص 47، 50، 105
