نگاهی دیگر به نتایج حمله ی مغول

البته تهاجم مغول باعث شد که

• از اهمیت ماوراءالنهر به عنوان یک مرکز اسلامی بسیار کاسته شود.

بالاتر از همه،

• بغداد به سرعت از یک مرکز خلافت و ام القرای اسلامی به مقام یک شهر کوچک ایالتی تنزل کرد.

از سوی دیگر،

• در دره نیل، شهرها دست نخورده باقی ماند و مردم به هیچ وجه در معرض قتل و غارت قرار نگرفتند، در نتیجه قبطیان مسیحی بر سر جای خود باقی ماندند.

• سازمانهای تعلیمی اسلام به ویژه جامع الازهر ، که مدرسه اهل سنت شده بود، اکنون می‏توانست به راحتی به فعالیت خود ادامه دهد و دره نیل را به صورت مرکز روحانی اسلام عربی در سده‏های آینده درآورد.

تأثیر این امر در شمال آفریقا نیز احساس می‏شد.

• مقارن این اوضاع و احوال، یک اسلام ایرانی دوش به دوش و با حقوق مساوی و برابر با اسلام عربی وجود پیدا کرد و حتی در آناتولی و هند، مراکز فرهنگی و اسلامی مشابهی به زودی تأسیس شد.