اطلاعات اولیه
گردش معکوس در کارگاه آفرینش ، شاید درک آنچه را که
بحران انرژی خوانده میشود، میسر کند. کل قضیه ، میلیاردها سال قبل و با فرایندهای تبدیل
انرژی خورشید به
آدنوزین تری فسفات (ATP) آغاز شد.
کلروفیلها و سایر رنگدانههای گیاهان ، انرژی دریافتی از خورشید را برای تبدیل
دیاکسیدکربن ، آب و مواد معدنی به
اکسیژن و
ترکیبات آلی انرژیدار ، بکار برده و غذای موجودات کوچک و بزرگ از جمله انسان اندیشهورز را فراهم میآورند. این فرایند ، همچنین باعث افزایش ذخایر معدنی آلی از قبیل
هیدروکربورهای زغال سنگ ،
نفت و
گاز طبیعی میشود.
مراحل تشکیل انوع زغال سنگ
زغال سنگ از بقایای درختان ، بوتهها و سایر گیاهان زنده بوجود میآید. نشو و نمای این گیاهان در دورههایی که آب و هوای زمین ملایم و مرطوب بود، صورت گرفت. اگر چه برخی از معادن زغال سنگ 400 میلیون سال قبل و در دوره
انسان سیلوری ( Silurian ، انسان سیلوری در دوره سوم
دوران اول زمین شناسی ظاهر شد. ویژگی این دوره ظهور گیاهان خشکی است.) تشکیل یافته است. اما قسمت اعظم این ذخایر تقریبا 250 میلیون سال پیش و در دوره فوقانی و تحتانی دورانهای کربونیفر ( Carboniferous ،
دوره کربونیفر یا زغالخیز به بخشی از زمان میگویند که به پایان دوران اول زمین شناسی مربوط بوده و از حدود 345 میلیون سال قبل آغاز میشود.) پدید آمدند.
سپس ، اوضاع برای رشد سرخسهای دانهدار گرمسیری بسیار عظیم و درختان بدون گل غول پیکر ، در باتلاقهای وسیع فراهم شد. این گیاهان بعد از خشک شدن و از بین رفتن به داخل باتلاقها میافتادند و بر اثر خروج اکسیژن ، فساد بیهوازی تسریع میشد. پوشش گیاهی به مادهای لجن مانند به نام
پیت (Peat) تبدیل شد. پیتها بسته به درجه فساد ، برخی قهوهای و اسفنجی و بعضی سیاه و فشرده بودند. دریا بر روی چنین تهنشستهایی پیشروی کرد و رسوبات معدنی بر روی آنها فرو نشست. پیت در زیر فشار خشک و سخت شد و به
زغال سنگ پیت (لنیت یا لیگنیت که به زغال سنگ قهوهای نیز موسوم است.) تبدیل شد.
فشار بیشتر و گذشت زمان ،
زغال سنگ قیردار را به وجود آورد، که هر 6 متر ضخامت رسوب گیاهان نخستین به 0.3 متر زغال سنگ تبدیل شده بود. حتی فشارهای زیادتر که ناشی از
چینخوردگی پوسته زمین به صورت رشته کوههای عظیم بود، سختترین و مرغوبترین زغال سنگ ، یعنی
آنتراسیت (anthracite) ، را بوجود آورد. کیفیت زغال سنگ از روی نسبت مقدار
کربن تثبیت شده به مقادیر رطوبت و ماده فرار (مادهای که بر اثر حرارت به گاز تبدیل میشود)، تعیین میگردد.
منشا نفت و گاز طبیعی
با همه تلاش گسترده و صرف وقت فراوانی که برای یافتن و
استخراج نفت و گاز طبیعی صورت گرفته است، انسان هنوز درباره منشا این مواد به نحو شگفتی بیاطلاع است. پارهای واقعیتهای پذیرفته شده در این مورد عبارتند از :
- نفت و گاز از ترکیباتی با منشا زیست شناختی (بیولوژیکی) تشکیل شدهاند.
- قسمت اعظم انواع نفت محتوی پورفیرین ، مجموعهای از ترکیبات هیدروکربندار ، که یا از کلروفیل و یا از «همین» (hemin) ، ماده قرمز کننده خون ، مشتق شدهاند.
- قسمتهای لیپیدی (چربیها و مومها) موجودات ، منبع سرشاری برای تشکیل نفت و گاز فراهم آوردهاند.
- امکان دارد که در اوضاع فعلی بتوان هیدروکربورهای نفتمانند را در رسوبهای جوان دریایی پیدا کرد.
علاوه بر این نفت معمولا با
سنگهای رسوبی که بر اثر فعالیتهای دریایی تهنشین شدهاند، توام است.
حدسی دیگر
احتمالا مادهای آلی که نفت را بوجود آورده است، شامل
گیاهان پلانکتونی تک یاختهای از قبیل دیاتمها ( diatom ، جلبک تک یاخته یا چند یاختهای است که دارای جدارهای یاختهای سیلیسی است) ،
جلبک سبز ـ آبی و
حیوانات پلانکتونی تک یاختهای مانند فورامینیفرا (Foraminefera موجود ذرهبینی دارای پوسته آهکی) ، بوده است. این شکلهای ابتدایی حیات در بیش از یک میلیارد سال قبل فراوان بودند و میتوانستهاند به عنوان منبع ذخایر نفت موجود در سنگهای دوران قبل از
کامبرین ( Precamberian ، قدیمیترین دوران زمین شناسی) ، اواخر دوران اول زمین شناسی مورد استفاده واقع شده باشند.
پس از مرگ این یاختهها ، حفظ مواد آلی ، مستلزم دفن سریع آنها در زیر رسوبهای ریزبافت و رسی است. مواد مدفون باید از تاثیر اکسیژن محفوظ بمانند، زیرا اکسیژن باعث شکستن مولکولها و نابودی کامل مواد میشود.
دیاژنر
دیاژنر به مجموعه اعمالی گفته میشود که در ضمن آن تغییرات شیمیایی ، رسوبهای سست را به صخره تبدیل میکنند، این پدیدهای است با حرارت و فشار نسبتا پایین صورت میگیرد. پدیده یاد شده از این واقعیت ناشی میشود که نفت را میتوان به مقادیری که از نظر تجاری مقرون به صرفه باشد، در اعماق بین 30 تا بیش 7500 متر پیدا کرد. این تفاوت عمیق معرف آن است که برای تشکیل
نفت ، وجود فشار یک ضرورت اجتنابناپذیر نیست. دمای زیاد ، یعنی بالاتر از 600 درجه سانتیگراد ، نیز ضرورتی ندارد.
نفت خام ، ترکیبی از هزاران ماده شیمیایی مختلف است که از گازهای بسیار سبک تا مواد نیمه جامدی مانند
قیر ،
موم یا
پارافین در آن یافت میشود. تقریبا 8 درصد نفت موجود در سنگهای دوران اول زمین شناسی و 63 درصد آن در سنگهای
دوران سوم زمین شناسی و 29 درصد در سنگهای اول
دوران چهارم زمین شناسی تا
عصر یخچالها یافت میشود.
افسانههای بابلیان در مورد نفت
کلمه بابلی نپتو (naptu) (که به یونانی به صورت نفتا (naphtha) تغییر شکل داد و به معنای مایع قابل اشتعال بکار میرفت)، 2000 سال قبل از میلاد مسیح رایج و به مفهوم شعله کردن استعمال میشد. در الواح معبد بابل ، از آن به عنوان چیزی بد یمن یاد شده و از خدایان خشمگین که آن را با برق آسمان به آتش کشیده است. سخن به میان آمده است. صدای گازی که از شکاف سنگها خارج میشود، توسط شاه توکولتی نینورتا (King Tukulti Ninurta) ، پادشاه بابل ، در 885 قبل از میلاد به عنوان صدای خدایان که از شکاف صخرهها سخن میگویند، توصیف شده است.
مباحث مرتبط با عنوان