دید کلی
استفاده از
سنگواره‌ها در موارد مختلف صورت می‌گیرد. انسانهای اولیه آنها را مربوط به کار شیطان دانسته و حکیم باشیهای برخی از اقوام بدوی آنها را قوای نامعلوم شفابخش می‌دانستند. علما به هر حال
فسیلها را بقایای موجودات گذشته می‌دانند. از طرف دیگر ، فسیلها دارای استفاده بخصوصی در برخی از صنایع مهم امروزی می‌باشند. اهمیت مخصوص فسیلها شاید در مطالعه تکامل جانوران و گیاهان است. ساختمان سنگواره‌ها در سنگهای قدیم تا اندازه‌ای ساده و بدوی بوده، ولی نمونه‌های مشابه آن در رسوبات جدید کاملتر و پیشرفته‌تر می‌باشد. هر فسیل اطلاعاتی از زمان زندگی ، محل زندگی و نوع زندگی را دارا است.
استفاده از سنگواره‌ها در چینه شناسی
از آنجایی که ارتباط مستقیم و معینی بین سنگواره‌های موجود در سنگها و محل سنگها در
ستون زمین شناسی (Geological column) موجود است، لذا فسیلها می‌توانند اطلاعات مفیدی در تشخیص سن نسبی سنگها در اختیار زمین شناسان بگذارند. طبق
قوانین انطباق (Super posicion) در یک سیکل رسوبی طبقات جوانتر روی رسوبات قدیمی‌تر قرار دارند. اگر این وضع بدون تغییر باقی بماند، عموما سنگواره‌های قدیمی در پایین ستون و فسیلهای جوان در بالای ستون زمین شناسی قرار می‌گیرند.
نقش فسیلها در توجیه تغییرات تکنونیکی رسوبات
در بعضی جاها که محل رسوبات به علل تکنونیکی تغییر می‌کند، ممکن است سنگهای قدیمی در روی سنگهای جدید قرار گیرند. اگر طبقات این نواحی فسیل‌دار بوده و زمین شناسان از وضع قرار گرفتن سنگواره‌ها در ستون زمین شناسی محل باخبر باشند، تشخیص سیکل رسوبی طبقات مقدور خواهد بود. از آنجایی که طبق
قانون توالی موجوادت (Law of Fauna and Floral Succession) سنگواره گیاهان و جانوران یکی پس از دیگری ظاهر شده و به طرز مشخص و معینی جانشین می‌شوند.
تطابق بیولوژیکی
استفاده از سنگواره‌ها برای تعیین ارتباط بین سنگها و رسوبات را
انطباق بیولوژیکی و یا
دیرینه شناسی [Biologic (=paleontologic) correlation) می‌نامند.
- تطابق با سنگواره‌های ممیز (Correlation by Index Fossils) :
عده‌ای از سنگواره‌ها مشخص طبقات معینی هستند. این نوع فسیلها را سنگواره‌های ممیز (Index Fossils) نامند. سنگواره‌های ممیز بقایای گونه‌هایی از موجودات گذشته‌اند که تکامل سریع داشته، مدت خیلی کوتاه زندگی کرده، ولی پخش جغرافیایی وسیعی داشته‌اند.
- تطابق توسط گروهی از سنگواره‌ها (Correlation by Fossil Assemblages) :
هنگامی که بیش از یک گونه در مقایسه مورد استفاده قرار گیرد، تطابق بیشتر قابل اطمینان است. در استفاده از گروه سنگواره‌ها ، چینه شناس لازمست نوع موجوداتی را که در زمان تشکیل رسوبات زندگی می‌کرده‌اند، تشخیص داده و نسبت فراوانی هر یک از گونه‌ها را معین نماید. پس از آن با اطلاعاتی که در دست است، می‌تواند دو یا چند ستون زمین شناسی را توسط گروه فسیلها مقایسه نماید.
استفاده از سنگواره‌ها در تشخیص آب و هوا
سنگواره‌ها در تشخیص آب و هوای ادوار گذشته زمین نیز قابل استفاده‌اند. اگر بقایای گیاهان و جانوران مناطق گرمسیری در ناحیه‌ای از زمین پیدا شود که در حال حاضر معتدل و یا سرد است، می‌توان تصور نمود که ناحیه مذکور زمانی از ادوار زمین شناسی دارای آب و هوای حاره بوده است. مثلا پیدایش
زغالسنگها در مناطق سرد و خشک دلیل بارزی از آب و هوای گرم و باتلاقی در این منطقه از زمین در گذشته می‌باشد.
استفاده از سنگواره‌ها در تشخیص جغرافیای گذشته زمین
سنگواره‌ها اطلاعات زیادی درباره پخش و وضع دریاها و خشکیها در ادوار گذشته در اختیار زمین شناسان می‌گذارند. از آنجایی که عده‌ای از جانواران مانند
مرجانها ،
بازوپایان ،
پابرسران و
خارپوستان همیشه در دریا زندگی می‌کنند، وجود سنگواره این دسته از موجودات در طبقه‌ای دلیل بارزی از دریا بودن این محل در گذشته می‌باشد. وجود سنگواره‌های گیاهی و استخوان حیوانات خشکی در داخل رسوبات ، وجود یک ناحیه خشکی در آن محل را ثابت می‌کند. وجود سنگواره‌های دریایی اطلاعات کاملی از محل زندگی ، حرارت ، عمق آب و سایر خصوصیات دریا را نشان می‌دهد.
تشکیلات دلتایی ممکن است توسط مخلوط بودن موجودات دریایی و خشکی مشخص باشد. اختلاط دسته‌های مختلف جانوران و گیاهان نشان می‌دهد که رودخانه آب شیرین وارد دریایی با آب شور شده است.
استفاده از سنگواره‌ها در تشخیص زندگی در ادوار گذشته
از آنجایی که موجودات فسیل ، اجداد جانوران و گیاهان عهد حاضر است، لذا مطالعه سنگواره گیاهان و جانوران اطلاعات کاملی از وضع زندگی و تکامل موجودات در ادوار گذشته را بدست می‌دهد. مطالعه تغییرات در موجودات ، دیرینه شناسان را قادر می‌سازد که تکامل یک خانواده از گیاهان و یا جانوران را مشخص کرده و ارتباط بین گیاهان و جانوران گذشته و عهد حاضر را به خوبی معین نمایند.
استفاده از سنگواره‌ها برای پی بردن به منشا تکامل موجودات
سنگواره‌ها یکی از بهترین عوامل اثبات
تئوری تکامل است. تئوری تکامل خاطرنشان می‌سازد که موجودات عالی عهد حاضر از موجودات ساده و ابتدایی اجداد خود در گذشته بوجود آمده‌اند. تغییرات حاصله در موجودات در طول تاریخ زمین تدریجی بوده و در آن عواملی مانند وراثت ، تغییر محیط ، محرومیتهای زندگی و بالاخره سازش با محیط و تنازع بقا موثر بوده است.
استفاده از سنگواره‌ها در صنایع
سنگواره‌ها نه تنها در مباحث مختص به علوم مورد مطالعه قرار می‌گیرند، بلکه استفاده از آنها در صنایع نیز اهمیت خاصی دارد. از آنجایی که منابع مهم زیرزمینی بشر ارتباط با سنگهای رسوبی دارند، سنگواره‌ها می‌توانند برای پیدا کردن محل معادن فلزات ، زغالها ، نفتها و گازها بسیار موثر باشند. زمین شناسان فسیلها را برای تعیین سن نسبی طبقات تحتانی و فوقانی یا لایه دارای کانی ذی قیمیت بکار می‌برند. علاوه بر آن سنگهای حاوی فسیل ممکن است کلیدی برای سنگهای دارای کانی باشد.
استفاده از سنگواره‌ها در
صنعت نفت روز به روز افزون‌تر می‌شود. در حال حاضر زمین شناسان و دیرینه شناسان زیادی در آزمایشگاههای نفت مشغول مطالعه فسیلها می‌باشند. گرچه سنگواره‌های بزرگ (Mega fossils) نیز در طبقات سطح زمین اهمیت دارد، ولی استفاده از میکروفسیلها در صنعت نفت بیشتر متداول است.
بی مهرگانی که استفاده از آنها در صنعت نفت معمول است عبارتند از:
روزن بران (Foraminifers) ،
رادیولر (Radiolaria) ،
سوزن اسفنجها (Sponge Spicules) ، خارپوستان (Echinodermata) ،
کونودونت‌ها (Conodonts) ،
اسکوله کودونت‌ها (Scolecodonts) ،
بریوزوآ (Bryozoa) ،
استراکودها (Ostracoda) ، بازوپایان و
نرم‌تنان میکروسکوپی
مهره دارانی که استفاده از آنها در صنعت نفت معمول است.
دندان و استخوانهای کوچک و در میان گیاهان از
دیاتمه‌ها (Diatoms) و
جلبکها (Algae) و تخم و پولن و اسپور گیاهان (Seed Splant Spores , Pollen)
- کاهش ضخامت
- کاهش آب رسها :
گلها در هنگام ته‌نشینی 75 تا 90 درصد آب دارند که در اثر فشردگی در عمق 1 کیلومتر به 30 درصد می‌رسد. بیشتر این آب درون شبکه رسها بوده و یا به وسیله رسها جذب شده است. مقداری هم آب حفره‌ای است.
- دهیدراسیون رسها :
دمای 100 درجه سانتیگراد در عمقی حدود 2 تا 4 کیلومتر باعث دهیدراسیون و تغییرات کانی شناسی می‌شود.
- تغییرات کانی شناسی :
- اسمکتیت
ایلیت (تحت شرایط دمایی 70 تا 95 درجه سانتیگراد و عمق 2 تا 3 کیلومتر)
- کائولینیت ایلیت و کلریت (تحت شرایط دما و عمق بیشتر)
هرچه زمان بیشتر بگذرد، تغییرات کانی شناسی فوق بیشتر انجام می‌شود، یعنی در دوره‌های قدیمی‌تر ، رسهای سمت چپ این واکنشها بیشتر خواهد بود.
مباحث مرتبط با عنوان
