|
|
| مواد کنتراست موادی هستند که به روشهای گوناگون به قسمتهای مختف بدن وارد می‌شوند تا کنتراست اعضای بدن را برای بررسی جزئیات تشریحی و فیزیولوژیک افزایش دهند. |
دید کلی
در موقع رادیوگرافی از بدن بافتهایی که مورد تابش
اشعه X قرار گرفته‌اند مقداری از اشعه تابیده را جذب و بقیه را از خود عبور می‌دهند. در رادیوگرام شکم ، وجود روشنائی
بافت چربی در بین لایه‌های عضلانی و فضای پشت صفاف سطح خارجی بعضی از اعضا مثل کلیه‌ها ،
کبد ،
طحال و عضلات پسواس مشخص می‌شود. بعضی از ارگانها موادی نظیر
چربی ،
گاز ،
استخوان و... برای ایجاد کنتراست با قسمتهای مجاور را ندارند با سطح خارجی یا داخلی آنها را در رادیوگرام ساده بتوان دید مانند
مری ،
پانکراس ،
عروق ، ...
تراکم در بدن
در
بدن انسان 4 نوع تراکم طبیعی وجود دارد. کنتراست بین آنها باعث نمایان شدن کناره اکثر اندام‌ها می‌شود. این چهار تراکم به ترتیب شدت عبارتند از:
- تراکم استخوانی: تراکم این بافت زیاد است و در مقابل بافتهای دیگر بدن کنتراست کافی برای تصویرسازی کامل ایجاد می‌کند.
- تراکم نسج نرمی یا آبی: تمام انساج نرم ، به جز بافت چربی ، و مایعات بدن تراکم متوسط دارند. اغلب ارگانهای داخلی بدن از بافت نرم تشکیل یافته‌اند. تفکیک تصویر آنها از یکدیگر ممکن نیست مگر داخل آنها هوا یا گاز و یا بافت چربی باشد مانند معده و روده‌ها یا خارج آنها هوا یا نسج چربی باشد مانند کبد ، کلیه‌ها و قلب.
- تراکم نسج چربی: این بافت روشن‌تر از سایر بافتهای نرم بوده و در بین بافتهای نرم دیگر خطوط روشن ایجاد می‌کند. و بوسیله این نوارهای روشن حدود بعضی از ارگانها را در عکس ساده می‌بینیم مانند دیده شدن حدود کلیه در رادیوگرام ساده شکم به سبب روشنائی چربی پشت صفاقی.
- تراکم گازی: گاز معده ، روده‌ها ، حلق ، حنجره و ریه‌ها اشعه زیادی از خود عبور داده و فیلم را سیاه و روشنائی رادیولوژیک درست می‌کند.
دیگر تراکمهای بدن
غیر از تراکم های بالا ، تراکم های دیگری نیز در بدن گاهی بطور طبیعی دیده می‌شوند مانند آهکی شدن غضروفهای حنجره و دنده‌ها تراکمها را بسته با اینکه در رادیوگرامها روشن یا تیره باشند به دو گروه تقسیم می‌کنند:
- رادیولوسنت: مانند گازها و بافت چربی که اشعه را کم جذب کرده بیشتر از خود عبور می‌دهند و در رادیوگرام تیره دیده می‌شوند.
- رادیواپک: مانند استخوانها و نسج نرم که اشعه را بیشتر جذب کرده و کمتر از خود عبور می‌دهند و در رادیوگرامها روشن دیده می‌شوند.
ماهیت مواد
ماهیت شیمیایی یک ماده کنتراست در ارتباطی تنگاتنک با نوع ارگان مورد نظر می‌باشد مثلا در آوزمون پرتونگاری از سیستم عروقی از مواد حالب محلول در اب استفاده می‌شود. عدم ایجاد تحریک و مطلقا بی ضرر بودن ماده کنتراست هنگامی که در تماس با بافتهای بدن قرار می‌گیرند از مهترین خصوصیات ماده حاجب می‌باشد. بطور مثال
سرب دارای
عدد اتمی موثر بالاتری نسبت به
ید و
باریم می‌باشد ولی این ماده به علت ایجاد
مسمومیت در
بافتهای بدن نمی‌تواند به عنوان یک ماده کنتراست مثبت بکار گرفته شود هر چند که میزان جذب اشعه آن به مراتب از ید و باریم بیشتر است و کنراست بیشتری را سبب می‌شود.
مواد ترکیبی مواد کنتراست باید کاملا پایدار بوده به طوری که اجزا آن در ارگانهای مختلف بدن از هم جدا نشود و سم آزاد نکند و یا قبل از استفاده تغییر نکند مثلا ید و باریم هیچ گاه به تنهایی استفاده نمی شوند. مهمترین مسئله‌ای که به هنگام به کارگیری مواد حاجب در آزمونهای مختلف
پرتونگاری مورد توجه فرا می‌گیرد. چگونگی انتخاب شرایط مناسب در رابطه با این مواد می‌باشد. در آزمونهائی که از مواد حاجب استفاده می‌شود. به عنوان مثال مواد کنتراست
دستگاه گوارش را به عنوان نمونه بررسی می‌کنیم بهترین و ساده‌ترین و ارزانترین ماده کنتراست برای
لوله گوارش سولفات باریم است که جز مواد کنتراست غیر محلول در آب می‌باشد. سولفات باریم پودر کریستال سفید رنگی است. که کریستالهای آن لوزی شکل و حاوی چهار مولکول می‌باشند. تمام سولفات باریم های موجود از نظر شکل و اندازه دانه ها یکنواخت نیستند.
کلمه "density" در
سوسپانسیون سولفات باریم عبارتست از مقدار سولفات باریم در واحد حجم یا نسبت حجم اندازه گرفته شده‌ای است که تنها بوسیله ذرات سولفات باریم اشغال می‌شود بطور مثال سولفات باریم با 40% فضای خالی ، از ترکیبی با فضای 25% کم تراکم‌تر است. این فضای خالی ممکن است شامل
هوا ،
آب ، مواد اضافه شده یا هر ترکیب دیگری از این قبیل باشد.
عدم مزیت سولفات باریم
موادی مانند اسیدسیتریک جهت بهبود این ماده کنتراست می‌افزایند که این ماده به یون کلسیم خون بسته شده و یا انرا رسوب می‌دهند. (ترکیباتی که به کلسیم بسته می‌شوند اثر ضد انعقادی خونی را حل نمی کنند اما تشکیل لخته را به تاخیر می‌اندازند و در بیمارانی که خونریزی معدی روده‌ای دارند نباید مورد استفاده قرار گیرد. یون باریم به شدت سمی است ولی چون سولفات باریم خیلی کم در اب محلول است (سوسپانسیون) در نتیجه یونیزاسیون نداشته و اثر سمی شدیدی ندارد. وقتی املاح باریم با مقدار زیاد خورده شوند فلج نسبتا شدید عضلانی ایجاد می‌شود که می‌تواند عضلات
دستگاه تنفسی را بگیرد و باعث مرگ شود. بنابراین در بیمارانیکه خونریزی
دستگاه گوارش دارند از مواد کنتراست محلول در آب مانند کلستروگرافین استفاده می‌شود.
مباحث مرتبط با عنوان
