مقدمه
هنوز مناظره و مباحثه زیادی در مورد منشا دولومیت در ارتباط با دولومیتی شدن فرا گیرنده پلاتفرمهای کربناته وجود دارد. یکی از مشکلات
دولومیت ساخت آن در آزمایشگاه تحت شرایط دیاژنتیکی - رسوبی با استفاده از آبهای طبیعی است. بنابراین بررسی فاکتورهای شیمیایی کنترل کننده در رسوبگذاری دولومیت مشکل میباشد.
آب دریا نسبت به دولومیت فوق اشباع است ولیکن به خاطر داشتن ساختمان خیلی منظم ، به نظر میرسد توسط فاکتورهای مختلف جنبشی از
رسوبگذاری مستقیم دولومیت جلوگیری به عمل میآید، بطوری که
آراگونیت و
کلسیت با
منیزیم بالا، با ساختمان سادهترشان به جای آن ته نشست میکنند.
منشا دولومیت
دولومیت خود ، دارای نظم ضخیمی بوده و غنی از
کلسیم است و بیشتر از لوز وجهی 1 تا 5 میکرون تشکیل شده است که در داخل رسوبات یافت شده یا پوستههای سطحی سختی را تشکیل میدهند. شواهد زیادی برای دولومیتی شدن در
شکم پایان و پلتها به فرم جانشینی وجود دارد، لیکن رسوبگذاری مستقیم نیز انجام میشود. نسبت Mg/Ca در سیالات بین روزنهای بر اثر رسوبگذاری آراگونیت و
ژیپس - ایندرت افزایش مییابد و ته نشست دولومیت را گسترش میدهد.
دولومیت در جایی که آبها زیرزمینی قارهای غنی از Mg از دریاچههای کم عمق تخلیه و تبخیر شوند، تشکیل میشود. دولومیت بطور مستقیم از آبهای دریاچه شور ته نشین میشود، در
ادوار زمین شناسی ، بیشتر دولومیتهای دانه ریز با شواهدی از رسوبگذاری در حاشیه ساحلی احتمالا از طریق دولومیتی شدن تبخیری و ته نشیست مستقیم دولومیت تشکیل شدهاند. اینگونه دولومیتها معمولا ساختمانهای رسوبی خوب حفظ شدهای را نشان میدهند.
مدلهای دولومیتی شدن
مدل نشتی - برگشتی
یکی از مدلهای دولومیتی شدن
سنگهای آهکی منطقه کم عمق زیر جزر و مدی و
ریفی ، مدل نشستی- برگشتی Sepage- Refluxmodel است که نسبت سیالات در
مردابها و زیر پهنههای جزر و مدی و
سنجاها در اثر تبخیر افزایش یافته و این نسبت بالا در زیر زمین بر اثر اختلاف
چگالی با آبهای درون حفرهای دریایی کاهش مییابد.
مدل منطقه مخلوط متئوریک- دریائی
مدل دیگری که بویژه برای دولومیتی شدن نسبتا اولیه در نزدیک سطح در سنگهای آهکی که با
تبخیریها همراه نیستند، خیلی متداول است. مدل منطقه مخلوط متئوریک - دریایی (Meteoric Marine Mixing Zone Model) است. آب دریا نسبت به دولومیت فوق اشباع است. بنابرین به دلیل فاکتورهای جنبشی ، نظم دقیق Mg/Ca در
دولومیت و ته نشست نسبتا ساده آراگونیت و کلسیت با منیزیم بالا ، معمولا دولومیت رسوب نمیکند مگر اینکه نسبت افزایش یابد و دولومیت بالامپار از محلول جدا میشود.
محاسبات نشان داده است که مخلوط شدن
آبهای زیرزمینی متئوریک با حداکثر 30% آب دریا بایستی سبب تحت اشباع شدن محلول نسبت به کلسیت شود. بنابرین برای دولومیت ، اشباع شدگی افزایش مییابد. بنابراین دولومیتی شدن برای مناطق مخلوط آب دریا با آب متئوریک ، جایی که درجه شوری کاهش مییابد ولیکن نسبت Mg/Ca ثابت میماند، پیش بینی شده است.
مدل دفنی
بیشتر دولومیتها در طی دفن توالی سنگهای آهکی ته شنین میشوند، ولیکن بحثهای زیادی وجود دارد که چگونه این دفن میتواند باعث فراگیری دولومیت شدن تمام پلاتفرمهای کربناته شود. نیروی محرک در این مدل فرض میشود که فشردگی
گل سنگهای حوضهای و خروج سیالهای غنی از Mg به داخل سنگهای آهکی حاشیه پلاتفرم مجاور باشد. مقداری از Mg میتواند از دانههای کلسیتی با Mg بالا تامین شود، بسته در محیط متئوریک نزدیک سطح به
کلسیت با Mg پایین تبدیل نشده باشد.
درجه حرارت بالاتر در محیط دفنی به این معناست که برخی از موانع جنبشی برای ته نشیت دولومیت برطرف میشود. هر چند، به نظر میرسد عدم وجود یک منبع مداوم
سیال در محیطهای دفنی از مشکلات دیگر باشد.
آبهای هیدروترمال ، بویژه در شکستگیها ،
درزها و
گسلها ، ممکن است حرکت نموده و منجر به تشکیل رگههای موضعی دولومیت بیتناسب شود.
نتیجه دولومیتی شدن
نتیجه مهم بسیاری از روشهای دولومیتی این است که
تخلخل افزایش می یابد. دولومیت دارای ساختمان بلوری فشردهتری نسبت به کلسیت است بطوری که از نظر تئوری ، دولومیتی شدن کامل یک
سنگ آهک باعث افزایش 13% تخلخل میشود، به شرطی که
فشردگی یا
سیمانی شدن بعدی وجود نداشته باشد. این شکل از دولومیتی شدن در مخازن هیدروکربنی حائز اهمیت است. برای مثال ، بسیاری از میدانهای نفتی غرب کانادا ، در سنگهای آهکی ریفی دولومیتی شده دونین قرار دارد.
مباحث مرتبط با عنوان
