| انرژی می‌تواند از طریق تشعشع مواد پرتوزا منتقل شود. پرتو می‌تواند وارد اتم شود و با برخورد به الکترونها و یا هسته ، اتم را از حالت عادی خارج کند. برای حفاظت در برابر این پرتوها اول باید با منابع تشعشع آنها آشنا شویم. در کل باید به این مورد توجه داشت که هر ماده‌ای که خودبه‌خود نور می‌دهد، جز مواد پرتوزا و مضر است. |
دید کلی
یکی از مهمترین ویژگیهای تابشهای هسته‌ای مانند
آلفا ،
بتا و
گاما و
نوترون آن است که این تابشها و ذرات به علت اثر یونندگی در بافت ، خطری برای سلامتی انسانها و حیوانات محسوب می‌شوند. تابش گاما و نوترون که قدرت نفوذ بالایی دارند، خطر خارجی محسوب می‌شوند. ذرات آلفا و بتا دارای توان نفوذ بسیار پایینی هستند و فقط وقتی خطرناکند که ماده گسیل کننده این ذرات از راه استنشاق یا بلع وارد بدن انسان شود.
منبع تابش خارجی
مواد پرتوزای موجود در زمین و
مصالح ساختمانی که جهت خانه سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند، اشعه‌ای ساطع می‌کنند که بدن همواره در معرض آنها قرار دارد، این یک منبع خارجی به حساب می‌آید.
پرتوهای کیهانی نیز یک منبع تابش خارجی هستند، زیرا از آسمانها به زمین رسیده و از بدن ما عبور می‌کنند.
پرتوهای کیهانی
شدت پرتوهای کیهانی که به سطح زمین می‌رسند، با
عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا تغییر می‌کند.
- شدت پرتوهای کیهانی با عرض جغرافیایی متغیر است، زیرا زمین مانند آهنربایی عظیم عمل می‌کند (خاصیت مغناطیسی زمین). این پرتوهای کیهانی ذرات بارداری هستند که از خط استوا منحرف شده و به نواحی قطبی هدایت می‌شوند. در نتیجه شدت پرتوهای کیهانی در نواحی استوایی حداقل بوده و در جهت قطبین افزایش می‌یابد.
- شدت پرتوهای کیهانی در برابر ارتفاع نیز بسیار متغیر است. در ارتفاعات بالاتر از سطح دریا ، اتمسفر کمتری برای جذب پرتوهای کیهانی وجود دارد و از اینرو شدت اشعه بیشتر می‌باشد.
تابش طبیعی در پوسته زمین
مواد پرتوزای طبیعی ، بطور وسیعی در سرتاسر پوسته‌های زمین گسترده‌اند و در نتیجه انسانها تحت
تابش اشعه گامایی که از این مواد ساطع می‌شود، قرار دارند. مقدار تابش مورد بحث ، از کمی کمتر از حد تابش پرتوهای کیهانی در چند نقطه ، تا چندین برابر آنها در بعضی نقاط دیگر ، تغییر می‌کند. عموما
رادیونکلئویدهای طبیعی در صخره‌های
گرانیت تمرکز یافته‌اند.
سنگهای آهک و
ماسه سنگها ، دارای پرتوزایی کمی هستند، اما بعضی
سنگهای رسی ، بویژه آنهایی که دارای ماده آلی هستند، تابش زیادی دارند.
مواد پرتوزا
در طبیعت دو ماده پرتوزای مهم
238U (
اورانیوم 238) و
232Th (
توریم 232) وجود دارند که
نیم عمری معادل میلیونها سال دارند و چون این نیم عمر نزدیک
عمر زمین است، از این رو نیز فیزیکدانان می‌گویند که این مواد از همان ابتدای تشکیل زمین وجود داشته‌اند. وقتی که این دو ماده استحاله شده و می‌شکنند، نه فقط از خود تشعشع ساطع می‌کنند، بلکه مواد پرتوزای دیگری با نیم عمر کوتاه بوجود می‌آورند. شدت این منابع در مناطقی که صخره‌های گرانیتی شامل اورانیوم وجود دارد، بیشتر است.
مهمترین محصول واپاشی
رادون است که
گازی بی‌اثر و سنگین می‌باشد و از واپاشی
238U (اورانیوم 238) و
232Th (توریم 232) حاصل می‌شود. رادون به مقدار کمی از صخره‌های محتوی اورانیوم و توریم به خارج نفوذ می‌کند و در محلهای بسته ، مثل معدنهای بدون هواکش ، یا ساختمانهایی که هواکش آنها خوب کار نمی‌کند، جمع می‌شود. محصولات واپاشی رادون شامل ایزوتوپهای پرتوزای
سرب ،
بیسموت و
پلونیوم است و اگر استنشاق شود، این محصولات در ریه‌ها می‌نشینند و باعث بروز خطر برای سلامتی می‌شوند.
منبع تابش داخلی
غذایی که می‌خوریم، مثل مقادیر ناچیزی از
عناصر پرتوزا است که جزئی از بدن ما شده و یک منبع تشعشع داخلی و همیشگی محسوب می‌شود.
پرتوزایی طبیعی در بدن انسان
مواد پرتوزا در مقادیر بسیار کم معمولا در بدن انسان وجود دارند. این مواد در نتیجه وجود مقادیر بسیار کم مواد پرتوزا بخصوص
40K (
پتاسیم 40) در مواد غذایی جذب بدن می‌شوند. چنانچه روشهای بسیار حساس و پیچیده بکار گرفته شوند، می‌توان وجود
توریم و
رادیوم و سرب پرتوزا را در اکثر مردم شناسایی کرد. اما اشعه مورد بررسی در واقع بسیار کم بوده و از فردی به فرد دیگر بسیار متغیر است.
تنها ایزوتوپی که از طریق جذب ، موجب افزایش قابل توجه تابش تشعشع به انسان می‌شود، ایزوتوپ پرتوزای پتاسیم است. تمرکز پتاسیم در انسانها بطور قابل ملاحظه‌ای با سن و بسیاری شرایط دیگر ، تغییر می‌کند.
مباحث مرتبط با عنوان
