دما یک اندازه گیری کمی از درجه حرارت یک جسم است که کاملا معنای ذهنی دارد. اما برای ارائه تعریف کمی دما باید به اثراتی از جسم توجه شود که مستقل از احساس ما از سردی و گرمی آن باشد و شامل کمیات قابل اندازه گیری نیز بشود. |
|
مقدمه
تا به حال با سه کمیت اساسی
طول ،
زمان و
جرم سر و کار داشتهایم. کلیه کمیات دیگر مکانیکی نظیر
نیرو ،
انرژی و
اندازه حرکت را برحسب این سه کمیت تعریف میکنند. حال پدیدههای جدیدی را که پدیدههای دمایی یا گرمایی نامیده میشوند، مورد بحث قرار میدهیم. لذا باید کمیت چهارمی به نام
دما تعریف شود. احساس عادی ما از دما به صورت صفاتی نظیر سرما ، گرما ، داغ ، خنک ، معتدل و غیره که در توصیف اجسام بکار میروند، بیان میشود. وقتی جسمی را لمس میکنیم، به آن دمایی نسبت میدهیم که معرف گرم یا سرد بودن جسم است. هر چه جسم داغتر احساس شود، دمای آن بالاتر است. ما میتوانیم جسم با دمای بالا و جسم با دمای کم را تعریف کنیم:
جسم با دمای بالا جسمی است که درجه حرارت آن در اثر تماس طولانی با جسم دیگر کاهش مییابد، که در این حالت جسم با دمای کم تعریف میشود.
جسم دماسنجس و ویژگی دماسنجی
درجه حرارت یک جسم بوسیله برخی مشخصههای ماده جسم تعیین میگردد که آن نیز به درجه حرارت وابسته است. میتوان دستگاههای متعددی را یافت که برخی خواص آنها با سردی و گرمی دستگاه تغییر کند. مثلا :
- جیوه یا الکل موجود در مخزنی که به لوله باریکی ضمیمه شده باشد، نمونهای از این دستگاهها است. کمیت مهمی که وضع دستگاه را در این زمینه مشخص میکند، طول ستون مایع در لوله (L) است. هر چه مایع موجود در مخزن گرمتر شود، L زیادتر میشود.
- گازی با حجم ثابت که در درون جبابی قرار دارد، نمونه دیگری از این دستگاهها است (دماسنج گازی). فشار P گاز که با یک فشار سنج اندازه گرفته میشود، با گرم و سرد شدن گاز ، زیاد یا کم میشود.
- سیمی با مقاومت الکتریکی R ، نمونه سومی از این دستگاههاست (دماسنج مقاومتی). چرا که با گرم و سرد شدن ، اندازه مقاومت R زیاد یا کم میشود. در هر یک دستگاههای مذکور ، کمیت متغیر طول L و فشار P و مقاومت R را مشخصه حالت دستگاه مینامند. از این رو اندازه گیری درجه حرارت به اندازه گیری یک ویژگی مشخص از جسم که با درجه حرارت تغییر میکند، تقلیل مییابد. جسمی که برای اندازه گیری درجه حرارت انتخاب میشود، «جسم دماسنجی» نامیده میشود. در حالی که کمیت بکار برده شده برای تعیین درجه حرارت ، «ویژگی دماسنجی» نامیده میشود.
مباحث مرتبط با عنوان