مفاهیم اولیه
شهابوارهها اجرامی هستند که در
فضای بین سیارهای در حال گردشند و ممکن است با زمین برخورد کنند. هنگامیکه با سرعت 1170 کیلومتر در ساعت وارد بخش بالایی
اتمسفر میشوند، تبدیل به شهاب میشوند و در ارتفاع بین 110 و 70 کلیومتری دنبالهای نورانی از خود باقی می گذارند. وقتی این اجرام به زمین می رسند ،
شهاب سنگ نامیده می شوند. مطالعه این شهاب سنگها اطلا عات ارزشمندی درباره نحوه تشکیل آنها ، مواد تشکیل دهنده و
تاریخ جهان در اختیار دانشمندان قرار می دهد. چون شهابها احتمالا بقایای فعالیتهایی هستند که در ابتدا جهان ما را شکل بخشید.
ساختمان شهاب سنگها
علوم
اختر شناسی ،
زیست شیمی و
زمین شناسی به مطالعه شهاب سنگها میپردازند. مطالعات نشان میدهد که شهاب سنگها انواع مختلف دارند:
- نوع سنگی که شامل سیلیکاتها میباشد.
- نوع فلزی که از آهن و نیکل تشکیل شده است.
- نوع سنگی - فلزی که مخلوطی از سنگ و فلز است.
بیشتر
سنگهای فوق کندریتها هستند ، که دارای
کندرول میباشند و گویچههایی با چند میلیمتر قطر ، که منشأ معدنی آنها معلوم نیست و در بردارنده دانههای
اولیوین و
پیروکسین هستند. کندریتها طبق میزان تغییرات آب و تغییرات دمایشان پیش از رسیدن به زمین تقسیم بندی میشوند. کندریتهای کربن دار از نظر زیست اختر شناسان بیشترین اهمیت را دارند. در این کندریتها کربن یافت میشود که ترکیب آن سومین مشخصه کندریتهاست.
این نوع کندریتها حدود 5 درصد شهاب سنگها را تشکیل میدهند. در قرن نوزدهم مطالعات سنگهای حامل کندریتهای کربن دار نشان داد که دارای
هیدروکربنهایی هستند، شبیه هیدروکربنهای
کروجن kerogen ، که ماده جامدی است که در منابع نفت نظیر
سنگ نفت یافت میشود. بین سالهای 1950 و 1970 ، «
هارولد اوری» ،
برنده جایزه نوبل شیمی ، یک رشته تجزیههای شیمیایی و ایزوتوپی انجام داد که وجود ترکیبات بودار را که قطعا منشأ فرازمینی دارند، تأیید کرد.
نحوه تشکیل شهاب سنگها
اغلب شهاب سنگها از
سیارکها ناشی می شوند (که بعضی از آنها ممکن است به قطر صد تا چهار صد کیلومتر رسیده باشند) که بعدا خرد شده و یا در اثر برخورد با
اجرام دیگر قسمتی از آنها سائیده شده باشد. مثلا
شهاب سنگ واکاموارتا در اثر برخورد سیارهای کوچک که بخشی از آن مذاب بوده و
فعالیتهای آتشفشانی داشته است و
سیاره کوچک دیگری با هسته فلزی بوجود آمده است. در نهایت خرده پارههای هر دو سرد شده و بصورت مخلوطی از مواد معدنی در آمده است که نیم آن سنگی و نیمی فلزی است. این نوع کمیاب «
مزوسیدریت» نامیده میشود.
اسید آمینه در شهاب سنگها
«
جان کرونین» ، پژوهشگر دانشگاه آریزونا ، با مطالعه
شهاب سنگ مارکیسون که در سال 1969 در استرالیا سقوط کرد، به این نتیجه رسید که در ساختمان آن اسیدهای آمینه وجود دارد. در ساختمان شهاب سنگها اشکال گوناگونی از کربن نظیر
گرافیت ،
سیلیکان کارباید و
الماس یافت شد. کرونین 74 نوع اسید آمینه مختلف ، 87 هیدروکربن بودار ، 140 ترکیب چربی دار ، 10
مولکول قطبی و از همه مهمتر 5 پایه نیتروژنی که در
DNA و
RNA یافت می شود، در شهاب سنگها کشف کرده است.
از بیست نوع
اسید آمینه یافت شده ، هشت مورد از آنها در ساخت پروتئین در حیات زمینی دخیل هستند، نظیر
گلیسرین ،
آلانین ،
والین و
لوسین. کرونین مواد اولیه این اسید آمینهها را نیز یافته است که موادی چون کربوکسامیدها هستند. به گفته او با اندکی تلاش میتوان از مولکولهای بین ستارهای اسید آمینه بدست آورد و مواد اولیه بین ستارهای آنهاست که برای ساختن ترکیبات آلی یافت شده در شهاب سنگها لازم میباشد.
مواد بین ستارهای در شهاب سنگها
جدول زیر نشان دهنده مواد اولیه بین ستارهای (ترکیبات یافت شده در شهاب سنگها) و پلیمر های بیولوژیکی که مبنای حیات را تشکیل میدهند، است:
پلیمرهای بیولوژیکی | آیا در شهاب سنگها یافت میشوند؟ | مواد اولیه تشکیل دهنده حیات | مواد اولیه |
|
پروتئین | بلی | اسیدهای آمینه | RCHO , HCN , NH3 , H2O |
|
اسید نوکلئیکها | بلی | پیورینها | HCN , H2O |
|
اسید نوکلئیکها | بلی | پیریمیدینها | HCN , H2O , CHCCN |
|
اسید نوکلئیکها | خیر | ریبوزها | H2CO |
|
غشاها (پوستهها) | بلی | فسفاتها | PN.CP |
|
غشاها(پوستهها) | بلی | اسیدهای چرب | پلیینها و مولکولهای چند حلقهای بودار PAH (Polycyclic aromatic hydrocarbons) |
اندازه شهاب سنگها
بر طبق برآوردهای اخیر ، هر روز 10،000 تن شهاب سنگ به زمین میرسد. بیشتر این جرمها فوق العاده ریزند، بطوری که جو زمین به هنگام عبورشان هیچگونه تأثیر خاصی بر آنها نمیگذارند. این ذرات احتمالاً دست نخورده به زمین میرسند. حداکثر بعد آنها یک صدم سانتیمتر است. با ماهوارههای مخصوص میتوان این ذرات را ، به هنگام عبور از فضا ، جمع آوری کرد. این ذرات کوچک و تقریباً غیر قابل ادراک را شهاب سنگهای کوچک یا شهاب سنگهای ریز مینامند.
پس از آنها به شهاب سنگهایی بر میخوریم که حداکثر بعد آنها یک سانتیمتر است. ذراتی که هنگام عبور از جو زمین ، روشنایی ایجاد میکنند، از همین نوع شهاب سنگها هستند. شهاب سنگهای بزرگتر به ندرت وارد جو زمین میشوند، اما در صورت ورود به جو زمین ، خطوط نورانیتری تولید میکنند. همینطور که اثرهای نوری چشمگیرتر میشوند، اثرهای صوتی نیز رفته رفته به وقوع میپیوندد. شهابسنگهای به وزن 4.5 کیلوگرم یا بیشتر در ضمن عبور از جو ، کاملاً از هم نمیپاشند و قطعههای کوجک ولی قابل شناخت آنها به سطح زمین میرسند.
اثرهای نوری و صوتی این قبیل شهاب سنگها از تولید ترس خفیف همراه با از جا پریدن تا وحشت شدید متفاوتند. گذار شهابسنگهای بزرگ در زیر خط پرواز آنها ممکن است یک آتشگوی فرا درخشان و موجهای ضربهای شدید بوجود آورد. دیده شده است که شهاب سنگهای برنده سریع السیر ، چون تبر شاخههای درختان را قطع میکنند. شهاب سنگها ، سطحهای سختی چون پشت بامها را بدون ایجاد ترک بوضوح سوراخ کردهاند و از لایههای یخ استخرها و دریاها و سقفهای فلزی اتومبیل گذشتهاند.
مباحث مرتبط با عنوان