نگاه اجمالی
آثار و بناهای آذربایجان شرقی اغلب از
دوره مغول و
عصر صفویه بوده است و دارای شاهکارهای معماری و تزئینات و
کاشی کاری گرنبهایی میباشد. در دوره
هلاکو خان مغول و دیگر ایلخانان تبریز به عنوان شهری مهم مد نظر بوده است و نیز در دوران صفویه مدتی
تبریز پایتخت بوده است از جمله معماریهای خلق شده مساجد میباشد که به بررسی آنها میپردازیم.
این مسجد از بناهای دوران حکمرانی
جهان شاه قراقویونلو است که درسال 870 ه.ق بنا شده اگر چه بعدها در اثر
زلزله و حوادث دیگر این مسجد تخریب گردیده ولی از آثار باقیمانده از جمله کاشی کاریهای آن میتوان به عظمت معماری این مسجد پیبرد. بانی این مسجد
صالحه دختر جهانشاه است. نام این مسجد را به گویش محلی گوی مسجد و در فارسی مسجد کبود ضبط کردهاند.پ
کتیبهای در طاق درگاه این مسجد قرار دارد که در آن عبارت «العماره مبارکه المظفریه» نقش شده است. از نوشتههای باقیمانده کتیبه مشخص میشود که این مسجد در ماه ربیع الاول 870 (ه.ق) بنا گردیده است. ساختمان سردر و دو مناره اصلی آن دارای رواق گنبد داری بئده است که متصل به
شبستان اصلی مسجد شده است.
بنای
ارگ تبریز باقیمانده مسجدی به نام مسجد علی شاه است که بین سالهای 716 الی 724 (ه.ق) بوسیله
تاج الدین علی شاه تبریزی وزیر الجایتو و
ابوسعید بهادر خان مغول ساخته شده است. در حال حاضر از آن بنای عظیم تنها قسمتی از دیوارهای آجری محکم و قطور باقیمانده و بقیه تخریب شده است.
مسجد جامع در مدرسه طالبیه
بازار صفی واقع است. اولین بانی آن معلوم نیست ولی پس از وقوع زلزله و ویرانی این مسجد
حسینقلی خان دنبلی مجددا آنرا بنا نمود. طول مسجد 60 متر و عرض آن 15.20 متر است و با طاقهای ضربی آجری پوشیده شده است. در سنگ مرمر صافی که به دیوار جنوبی نصب شده است فرمانی از
شاه طهماسب صفوی در دوازه سطر به
خط ثلث برجسته روی آن نوشته شده است که به لحاظ تاریخی حائز اهمیت میباشد.
این مسجد در زمان
امیر حسن چوپانی ملقب به
علاالدین ساخته شده و به نام سلیمان ، نواده هلاکوخان شهرت یافته بود. از این رو عدهای آنرا
مسجد سلیمانیه و برخی علائیه میخواندند چون تحریر قسمتی از مسجد به
خط خواجه عبد الله صیرفی و قسمتی دیگر را شاگردان او نوشتهاند لذا به مسجد استاد شاگرد هم معروف شده است.
این مسجد در
میدان صاحب الامر واقع است و در زمان حسن پادشاه حکمران آذربایجان با آجر و سنگهای مرمر ساخته شده بود. این مسجد بعد از وقوع زلزله ویران گردید ولی دوباره بازسازی گردید.
مسجد دال ذال
مسجد دال ذال در محله مهاد مهین واقع است. در قدیم نام این مسجد «الدار» بوده است. مسجد دارای چهار ستون سنگی و نه گنبد ضربی آجری است. در کنار هر دیوار طاقی به عرض حدود یک و نیم متر تعبیه شده است. از طاق وسطی دیوار غربی مسجد راهی به
بقعه امامزاده دال ذال باز می شود. این بقعه در حال حاضر به صورت تالار مستطیل شکلی است که در وسط این تالار دو قبر وجود دارد ولی هویت این گورها معلوم نیست.
این مسجد در سمت چپ مدرسه طالبیه و متصل به دیوار شرقی
مسجد جامع قرار گرفته است و دارای ستونهای سنگی و طاقهای ضربی آجری میباشد. در گذشته این مسجد را
ملا حسن پیشنماز میگفتند ولی اکنون به مسجد اسماعیل خاله اوغلو معروف است. در این مسجد
حاج میرزا عبدالعلی آقا پسر
حاج میرزا محمد مشهور به
مجتهد کوچک که برادر
میرزا صادق آقا مجتهد بوده اقامه جماعت میکرده است.
همچنین ببینید
