در خون قندهای مختلف وجود دارند که همه آنها را تحت عنوان کربوهیدراتها مینامند. از این اینها قنداهای کربنی گلوکز را به علت تشکیل بخش اعظم این کربوهیدرات و اینکه همه این کربوهیدراتها در آخر به این قند تبدیل میشوند به عنوان قند خون تعریف میکنند. |
مفاهیم کلی
در شرایط طبیعی غلظت گلوکز خون در محدوده باریکی ، معمولا بین 90 - 80 میلیگرم در دسی لیتر هر روز صبح قبل از صرف صبحانه در شخص ناشتا کنترل میشود. این غلظت در حدود ساعت اول بعد از صرف یک وعده غذا به 140 - 120 میلیگرم در دسی لیتر خون افزایش مییابد. اما سیستمهای فیدبکی برای کنترل گلوگز خون غلظت گلوکز را به سرعت (معمولا در ظرف 2 ساعت بعد از آخرین جذب کربوهیدراتها) به حد طبیعی باز میگردانند. بر عکس ، در حالت بیغذایی ، بوسیله
گلوکونئوژنز در
کبد گلوکز مورد نیاز برای حفظ غلظت گلوکز در حد ناشتا را تامین میکند. این مقادیر برای بیماران دیابتی قدری بالاتر است.
کنترل سطح قند خون
- کبد به عنوان یک سیستم بافری مهم برای گلوکز خون عمل میکند به این معنی که هنگامی که گلوکز خون به دنبال صرف یک وعده غذا تا غلظت زیادی بالا میرود میزان ترشح انسولین نیز افزایش مییابد و در حدود 3/2 گلوکز جذب شده از روده بلافاصله به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره میشود. در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز خون و نیز در این ترشح انسولین کاهش مییابد، کبد گلیکوژن را تجزیه و به گلوکز تبدیل میکند. این تنظیم در بیماران با اختلالات کبدی تقریبا غیر ممکن است.
- علاوه بر انسولین ، گلوکاگون نیز در تنظیم مقدار قند خون دخیل است. این هورمون بر عکس انسولین کار میکند. بطوری که با کاهش گلوکز خون ترشح گلوکاگون افزایش مییابد و برعکس انسولین ، موجب تجزیه گلیکوژن و به سطح نرمال رساندن غلظت گلوکز میشود.
- یک اثر مستقیم کاهش غلظت گلوکز خون تحریک غده هیپوتالاموس و سیستم عصبی سمپاتیک میباشد که موجب ترشح اپی نفرین از غدد فوق کلیوی میگردد. اپی نفرین بر روی کبد اثر کرده و موجب آزاد سازی گلوکز میشود.
- دو هورمون رشد و کورتیزول نیز در این تنظیم موثرند چرا که مقدار مصرف را بوسیله قسمت اعظم سلولهای بدن کاهش میدهند و بجای آن ، گلوکز را به چربی تبدیل میکنند.
|
اهمیت کنترل سطح قند خون
چرا حفظ یک غلظت ثابت گلوکز ، اهمیت دارد در حالی که بیشتر بافتها میتوانند در غیاب گلوکز از چربیها و
پروتئینها استفاده کنند؟ پاسخ این است که گلوکز تنها ماده غذایی است که بوسیله
مغز ،
شبکیه ، اپیتلیوم زایای
غدد جنسی استفاده میشود و بنابراین حفظ غلظت گلوکز خون ، ضروری میباشد. به خاطر همین قسمت اعظم گلوکزی که در مرحله بین غذاها از طریق گلوکونئوژنز (ساخت گلوکز از مواد دیگری مثل پروتئینها و چربیها) تشکیل میشود.
اهمیت بالا نرفتن سطح گلوکز خون
- گلوکز مقدار زیادی فشار اسمزی در مایع خارج سلولی اعمال میکند اگر مقدارش افزایش یابد فشار اسمزی خارج سلول هم افزایش مییابد و همین موجب بهم خوردن قدرت ترابری غشای سیتوپلاسمی گردیده و همین خود به نتایج ناخوشایندی چون ادم ، از دست دادن آب سلول و ... میگردد.
- گلوکز زیادی از طریق ادرار دفع میگردد و همراه این مایعات و الکترولیتهای بدن نیز تخلیه میشود.
- افزایش دراز مدت سطح گلوکز خون ، موجب آسیب بسیاری از بافتها و بویژه رگهای خونی آنها میگردد و همین ممکن است به نتایجی چون حمله قلبی ، سکته مغزی ، بیماریهای کلیوی گردد.
دیابت اولین بیماری حاصل سم خوردگی سطح نرمال غلظت گلوکز
دیابت قندی ، یک سندرم اختلال
متابولیسم کربوهیدرات ،
چربی و
پروتئین است که توسط یا فقدان ترشح انسولین یا کاهش حساسیت بافتها به انسولین بوجود میآید. به دو نوع دیده می شود: وابسته به انسولین که بر اثر فقدان انسولین میباشد و غیر وابسته به انسولین ، بر اثر کاهش حساسیت بافتهای هدف به انسولین بوجود میآید. به این دومی ، مقاوم به انسولین هم میگویند.
این بیماری سوخت و ساز گلوکز را در همه انواع سلولها به غیر از سلولهای مغز را دگرگون میکند. از علایم دیابت به موارد مقابل میتوان اشاره کرد: تشنگی بیش از حد ، ادرار کردن زیاد ، خارش بدن ، خستگی ، گزگز دستها و پاها ، کاهش وزن و ایجاد زخمهایی در پاها که به راحتی التیام نمیپذیرند. اما در نوع دوم (مقاوم به انسولین) چاقی دیده میشود و بنابراین اینها نیاز به رژیم غذایی مناسبی دارند.
هیپوگلیسمی یا شوک انسولین
افراد دیابتی که جهت درمان و کنترل بیماری خود از قرصهای پایین آورنده قند استفاده میکنند در بعضی مواقع خونشان بطور غیر عادی کاهش مییابد. این حالت ممکن است در عدم مصرف قرص هم دیده شود. در این حالت مقدار قند خون به پایینتر از 60 میلیگرم نزول میکند. شایعترین علت ، بینظمی در ساعات غذا یا فراموش کردن یکی از نوبتهای غذایی است. چرا که باید بین برنامه غذایی ، انسولین موجود و
ورزش تعادل باشد. ممکن است کاهش قند خون به دلیل کاهش وزن باشد چرا که با کاهش وزن ، مقاومت انسولینی هم کاهش و همین موجب کاهش قند خون میگردد.
از علایم کاهش قند خون میتوان به موارد زیر اشاره کرد: گرسنگی ، لرز ، عصبانیت ، تعریق ، سرگیجه ، ضعف ، تحریک پذیری و تپش قلب و در موارد حادتر فریاد کشیدن، چشم ، خواب آلودگی ، سردرگمی ، عدم تعادل در راه رفتن، تاری دید و سر درد. در این مواقع از غذاهای نشاستهای سریعالاثر مثل چند حبه قند ، دو یا سه قاشق مرباخوری شکر ، آب پرتقال (نصف لیوان) ، چند تکه میوه خشک شده ، محلول رقیق قندی و شربتها ، باید استفاده کرد.
نقش هموگلوبین در تعیین سطح خون
گلوکز 6- فسفات و سایر قندها به صورت برگشت پذیری با
هموگلوبین واکنش نشان میدهند بنابراین میتوان گفت مقدار ساخت
گلبول قرمز و نیز سطح قند خون باهم متناسب است. به خاطر همین ، افراد دیابتی در مقایسه با افراد سالم ، مقدار بالایی از هموگلوبین (از نوع A
1c) را دارند. بنابراین اندازهگیری سطح هموگلوبین هر چند هفته یکبار میتواند در تعیین اینکه آیا سطح گلوکز بیماران دیابتی به حد کافی کنترل شده است یا نه؟ بسیار مفید باشد.
مقدار گلوکز و روابط با دیگر ترکیبات بدن
میزان انرژی مورد نیاز در طول 24 ساعت از 1600 کیلوکالری در حالت استراحت تا 6000 کیلوکالری بسته به شدت فعالیت تغییر میکند. و مقدار ذخایر سوختی یک فرد 70 کیلویی ، معادل 1600 کیلوکالری گلیکوژن ، 24000 کیلو کالری از پروتئین ، 35000 کیلو کالری تری اسیل گلیسرول میباشد. بنابراین ، مقدار مواد سوختی این فرد ، نیازهایش را برای 1 الی 3 ماه گرسنگی تامین میکند. اما ذخایر گلوسیدی بدن ، در عرض یک روز به مصرف میرسد.
و سریعا مقدارش افت پیدا کرده و نیاز به تامین مجدد دارد.
اسیدهای چرب نمیتوانند به گلوکز تبدیل شوند البته قسمت گلیسرول ساختمان
تری اسیل گلیسرولها ، میتواند به گلوکز تبدیل گردد، اما مقدار گلیسرول کم است یک منبع عمده دیگر برای گلوکز ، اسیدهای آمینه است که از تجزیه پروتئینها مشتق میگردد. در طول گرسنگی ،
عضله ، بزرگترین منبع اسیدهای آمینه بشمار میرود.
چشم انداز بحث
با در نظر تغذیه و ورزشهای منظم ، احتمال یک سری از اختلالات قند خون که با زمینه ارثی میباشند وجود دارد. بنابراین برای پیشگیری ، رعایت کلیه موارد (ژنتیکی و محیطی) ضروری میباشد. امروزه با روشهای
مهندسی ژنتیک ، توانستهاند راه حلهایی برای حل دیابت با زمینه ارثی ، فراهم نمایند.
مباحث مرتبط با عنوان