| اقیانوسها و دریاها سنگهای ساحل خود را متلاشی می‌کنند و مواد حاصل از این تخریب ره همراه رسوباتی که از خشکی آمده‌اند، در نقاط مختلف بستر خود برجای می‌گذارند. فرسایش و رسوبگذاری یکی به دنبال دیگری ، موجب تغییر شکل دایمی سواحل اقیانوسها و دریاها می‌شوند. فرسایش در سواحل بطور کلی به سه صورت "انحلال" سایش و ضربه مستقیم امواج (عمل هیدرولیکی) است. |
نگاه اجمالی
عمل سایش آب دریا ناشی از به حرکت در آمدن ذرات و خرده سنگها بوسیله امواج است. این ذرات با پس و پس رفتن مداوم خود در سواحل ، موجب سایش در نتیجه فرسایش سطح سنگها می‌شوند. و خود آنها نیز به علت
اصطکاک با یکدیگر و یا سنگها ساحلی ، به تدریج گردتر و کوچکتر می‌شوند. ضربه مستقیم امواج و
جریانهای دریایی نیز در تخریب سواحل نقش مهمی دارد.
امواج با نیروی زیاد خود بطور دایم به سنگهای ساحلی ضربه وارد می‌آورند. فشار و ضربات امواج سواحل ممکن است به دهها تن بر متر مربع برسد. چنین فشاری به آسانی می تواند سنگها را متلاشی کند. حتی فشارهای بسیار کمتر از آن نیز باعث فرسایش تدریجی سواحل تخریب سازه‌هایی که به نحو نامناسبی طراحی و اجرا شده باشد، می‌گردد.
اشکال فرسایشی در امتداد ساحل
ضربه موج بر روی خط ساحلی بیش از همه وابسته به عمق آب است. قدرت فرسایشی امواج با افزایش عمق به سرعت کاسته می‌گردد. شیب ساحل در نتیجه عمل رفت و برگشت امواج بوجود می‌آید و مقدار آن متناسب با اندازه ذرات است. در سواحلی که از رسوبات منفصل درست شده است، هر چه قطر ذرات کمتر باشد شیب ساحل نیز کمتر خواهد بود.
پرتگاههای دریایی
در برخی نقاط ، بر اثر برخورد مکرر امواج بر سنگهای ساحلی ، خالی کردن زیر آنها و ریزش بخشهای فوقانی تر پرتگاههای دریایی ایجاد می‌شود.
ایوان ساحلی
ادامه عمل امواج باعث عقب نشینی تدریجی پرتگاههای دریایی می‌شود و در نتیجه بخش نسبتا مسطحی در پای آن بوجود می‌آید که به آن ایوان ساحلی یا تختگاه ساحلی می‌گویند.
غار دریایی یا تاقنمای دریایی
قسمتهای فوقانی تختگاه ساحلی در موقع جزر از زیر آب خارج می‌شود. حفر قسمتهای زیرین یک پرتگاه توسط امواج ، ممکن است
غار دریایی یا تاقنمای دریایی را بوجود آورد.
با عقب نشینی و گسترده تر شدن ایوان ساحلی ، امواج به دلیل سطح اصطکاک وسیعتر ، انرژی بیشتری از دست داده و قدرت فرسایشی آنها کاهش می‌یابد. امواج با از دست دادن قدرت فرسایشی خود رسوباتی را در ساحل بر جای می‌گذارند یا رسوبات موجود را جابجا می‌کنند. امواج عموما قسمتهای پیشرفته سواحل را متلاشی می‌کنند و مواد حاصل را در خلیجها و تورفتگیها ته نشین می‌نمایند.
کناره‌های اغلب دریاها را سواحلی کم شیب ، مرکب از
رسوبات ماسه‌ای یا ذرات و قطعات ریز و درشت دیگر تشکیل می‌دهند. مواردی که در ساحل رسوب می‌کنند هم از تخریب ساحل اند و هم توسط
رودخانه‌ها حمل شده‌اند. مواد رسوبی که در پایینتر از حد جزر آب تشکیل می‌شوند. پادگانه رویایی را تشکیل می‌دهند. در سطح پادگانه‌های دریایی معمولا برجستگیها و فرورفتگیهایی به موزات ساحل تشکیل می‌شوند.
سد خلیج
در نقاطی که خط ساحلی مستقیم نیست و خلیجهای کوچک یا تورفتگی دارد. ممکن است ساحل رسوبی به صورت زبانه‌ای از ماسه یا ذرات درشت تر در دهانه خلیج امتداد یابد. گاهی دهانه یک خلیج بر اثر بوجود آمدن زبانه‌ای از رسوبات کاملا مسدود می‌شود که به آن
سد خلیج می‌گویند.
جزایر سدی
جزایر سدی نیز از رسوبگذاری در سواحل دریاها به وجد می‌آیند. جزایر سدی عموما دراز ، کم ارتفاع و معمولا از جنس ماسه‌اند و به موازات ساحل تشکیل می‌شوند. معمولا قسمتی از آب دریا در پشت جزایر سدی محبوس می‌شود و تشکیل کولاب یا
مرداب را می‌دهد اغلب کولابها با یک یا چند مجرا با دریای اصلی ارتباط دارند. رسوبات کولابی از لایه‌های دانه ریز و گلهای حاوی مواد آلی تشکیل شده‌اند و سیاه رنگند. در مناطق خشک معمولا رسوبات گچی و نمکی در کولاب ته نشین می‌شود.
رسوبات ساحلی
به رسوباتی که در بین دو حد جزر و مد گذارده می‌شوند
رسوبات ساحلی گفته می‌شود این رسوبات معمولا دارای گردشدگی خوب و
دانه بندی یکنواخت‌اند. اندازه رسوبات اغلب به حد ماسه و گاه درشت تر از آن است. یکی از مشخصات رسوبات ساحلی این است که نوع آن در فاصله‌ای کوتاه تغییر می‌کند. قسمتی از ذرات رسوبات ساحلی ممکن است از پوسته جانوران تک سلولی یا خرده‌های صرف دو کفه‌ایها که معمولا آهکی است، درست شده باشد. بخش قابل توجهی از رسوبات ماسه‌ای در سواحل
بندر عباس ،
قشم و دیگر نقاط
خلیج فارس دارای منشا فوق است.
ریف مرجانی
برخی از سواحل بر اثر یک پدیده حیاتی ، یعنی رشد مرجانها (و گاه
جلبکها یا
اسفنجها)، درست می‌شوند. از باقیمانده اسکلت آهکی تعداد بیشماری جانور مرجانی که به صورت کلنی باهم به سر می‌برند توده‌های بزرگ آهکی بوجود می‌آید که
ریف مرجانی نامیده می‌شود. مرجانها معمولا در آبهای گرم و صاف و با شوری معین رشد می‌کنند. بخشهایی از سواحل خلیج فارس و جزایر آن ، از جمله
جزیره خارک ، اینگونه درست شده‌اند. همانگونه که در چند مثال فوق دیده شد سواحل ممکن است به علل مختلفی ایجاد شوند.
مباحث مرتبط با عنوان
