مقدمه
ابزار و فنون کار ستاره شناسان امروز با دهه 1950 بسیار متفاوت است. مثلا شکل
تلسکوپ به شدت تغییر کرده ، علاوه بر زمین ، اکنون در
مدار زمین و یا در حال حرکت بسوی
سیارات دیگر یافت میشوند. و اگرچه هنوز تلسکوپها نور
ستارگان را جمع میکنند، ولی اکنون سایر اشکال تشعشع نظیر
امواج رادیویی ،
تشعشع مادون قرمز و
اشعه ایکس نیز بطور منظم ثبت و تحلیل میشود.
دو اختراع بزرگ قرن 19 و 20 یعنی عکاسی و رایانه بخدمت ستاره شناسان در آمده ، پیدایش
ستاره شناسی نامرئی در دهه 1940 درک ما را از جهان بیشتر نموده است. دوربینها از هنگام اختراع در اواسط قرن نوزدهم رو به آسمان گرفته شدهاند. اولین عکس ماه در سال 1830 و
لکههای خورشیدی در سال 1845 گرفته شد. خیلی زود ستاره شناسان دریافتند که جزئیات نامرئی برای چشم غیر مسلح در عکسها نمایان میشود، زیرا زمان درازتر تابش نور به دوربین به منزله آن بود که نسبت به
چشم ، نور بیشتری در دوربین جمع میشود.
|
ستاره شناسی رادیویی
کارل یانسکی (1950 ـ 1905) ، مهندس رادیو
در آمریکا ، اولین امواج رادیویی فضا را با آنتن
رادیویی دست سازش کشف نمود.
|
شیوههای الکترونیکی
اگرچه هنوز از صفحات عکاسی استفاده می شود، ولی از نیمه دهه 1970 ستاره شناسان از یابندههای الکترونیک موسوم به وسایل شارژدار برای گرفتن عکس بیشتر استفاده میکنند. این وسایل تصاویر را بر روی یک
تراشه الکترونیکی ثبت میکنند و آن نیز اطلاعات را به رایانه میدهد و در نتیجه عکس حاصله دقیقتر از عکس صفحه عکاسی است. عکس حاصله بر صفحه رایانه به نمایش در میآید و میتوان آن را تجزیه و تحلیل کرد.
کشف تشعشع نامرئی
اجرام سماوی در فضا تشعشعی را منتشر میکنند که برای چشم ما مرئی نیست، ولی میتواند به ما در درک جهان کمک کند. نخستین بار در سال 1800 تشعشع مادون قرمز خورشید کشف شد ولی
ستاره شناسی با اشعه مادون قرمز تا دهه 1960 آغاز نشد. اولین کاربرد ستاره شناسی رادیویی در سال 1932 صورت گرفت.
کارل یانسک مهندس رادیو در آمریکا جریانی از امواج رادیویی منتشره از
صورت فلکی قوس را کشف کرد و اولین اشعههای ایکس آسمانی در سال 1948 ثبت شدند. از دهه 1940 ، ستاره شناسان بطور منظم به جمع آوری و تجزیه اشکال مختلف تشعشع نامرئی پرداختهاند.
عکسبرداری نجومی
نخستین عکسهای تاریخ بشری با دوربینهایی گرفته شده که جعبه چوبی سادهای بیش نیودهاند. صفحات عکاسی از چنان حساسیت کمی برخوردار بودند که هر بار نور دهی در روز روشن چند دقیقه طول میکشید. عکسبرداری آسانتر از آن است که تصور میکنید، با امکانات کم و بی آنکه به مهارت فوق العادهای در فن عکاسی نیاز باشد، میتوان زیباترین عکسها را از آسمان گرفت. با امکانات سادهای شامل یک دوربین عکاسی 35 میلیمتری و عدسی (لنز) مناسب ، فیلم با حساسیت مطلوب ، سه پایه محکم و یک دکلانشور ، این نوع عکسبرداری امکانپذیر است.
وسایل مورد نیاز
ابزار اصلی در درجه اول
دوربین عکاسی مناسبی است که بشود براحتی با آن کار کرد. شاتر دوربین باید سرعتهای قابل تنظیم داشته ، یعنی پردهای که مقابل فیلم عکاسی کشیده شده است با سرعت دلخواه شما باز و بسته شود. بویژه اینکه برای نوردهی طولانی قابل تنظیم باشد. در عکاسی شب چون با سوژههای کم نوری سر و کار داریم، نوردهیها چند ثانیه تا حتی چند ساعت طول میکشند. دوربینهای مکانیکی برای اینکار مناسب هستند. عدسی (لنز) دوربین نیز مهم است.
برای اینکه از موضوعات مختلف عکس بگیرید، باید از عدسیهایی با فاصله کانونی مختلف عکس بگیرید. پس دوربین باید قابلیت تعویض لنز داشته باشد. کیفیت عدسی دوربین در کیفیت عکس تأثیر بسزایی دارد. هر چه فاصله کانونی عدسی کم باشد، زاویه دید عدسی بیشتر و دوربین قادر است بخش وسیعی از آسمان را پوشش دهد.علاوه بر اینها یک سه پایه مناسب برای دوربین نیاز است، که برای حالات مختلف قابل تنظیم باشد. اگر از دوربین غیر دیجیتال استفاده شود، نوع فیلم عکاسی مهم است، فیلم هر چه حساستر باشد مدت نور دهی کوتاهتر خواهد بود.
عکاسی از خورشید
نخستین چیزی که لازم است ، صافی (فیلتر) مناسبی برای کاهش کافی نور خورشید، به هنگام طلوع یا غروب ، ضخامت جو در مقابل نور خوشید صافی مناسبی برای عکاسی است. اما در اوقات دیگر ، از صافیهای خورشیدی که بر دهانه تلسکوپ (نه چشمی آن) نصب میشوند استفاده میشود. بکار بردن صافیهای تیره عکاسی (
ND) توصیه نمیشود. هر صافی خورشیدی نور دهی مخصوص خود را نیاز دارد، عکاسی از خورشید هنگام گرفت در مراحل جزئی بسیار ساده است، نور دهی تغییری نمیکند. در هنگام
کسوف کلی صافی خورشیدی برداشته شده ، بسته به روشنایی
تاج و موضوع مورد نظر (از دانههای بیلی گرفته تا حلقه الماس ، زبانهها ، تاج درونی یا بیرونی) نور دهی متفاوت است.
عکاسی از پدیدههای گذرا
عکاسی از پدیدههای گذرا نسبتا دشوار است. دوربین باید در جهتی مناسب تنظیم و همه چیز درست انجام شود.
شهابها با سرعت بسیاری در آسمان حرکت میکنند و لحظه کوتاهی میدرخشند. در نتیجه هر نقطه از رد تیر شهاب نور بسیار کمتری به دوربین میرساند. تهتر است در عکاسی هدفمند شهابها ، از دیافراگم باز و نور دهیهای نه چندان بلند (حداکثر 30 دقیقه) استفاده شود.
عکاسی با تلسکوپ
به دو روش مستقیم (
prism focus) و غیر مستقیم (
A focal) عکس گرفته میشود. در روش اول
چشمی تلسکوپ و
عدسی دوربین برداشته میشود و با بدنه دوربین به عدسی جدید آن یعنی تلسکوپ نصب میشود. دیافراگم این عدسی به نسبت کانونی تلسکوپ بعنی فاصله کانونی تقسیم بر قطر دهانه تلسکوپ و با توجه به نسبت کانونی تلسکوپ میتوان نور دهی را مطابق جداول نور دهی نجومی با عدسیهای عادی تنظیم کرد. در روش دوم ، تنظیم نور دهی پیچیدهتر است. در اینجا دوربین را به همراه عدسی آن به پشت تصویر واضح شده چشمی میبرند و عکس میگیرند. در این دوش تنظیم نور دهی کاملا تجربی است.
توان تفکیک هر تلسکوپ رابطه مستقیم و خطی با
طول موج دریافتی دارد. هر چه طول موج بیشتر باشد، زاویه توان تفکیک نیز بزرگتر میشود، یعنی جزئیات کمتری قابل مشاهده است. پس تلسکوپهای رادویی دارای قدرت و توان بالایی هستند و با شناسایی و رصد این نوع امواج به گذشتههای خیلی دور و کشفهای جالبی در زمینه کیهانشناسی دست یافت. بشقاب آرسیبو به قطر 305 متر در جنگلهای انبوه استوایی بزرگترین تلسکوپ رادیویی جهان میباشد.
مباحث مرتبط با عنوان