دفاتر روزنامه اختصاصی از اجزا
سیستمهای
حسابداری دستی در موسسات بزرگ است که
رویدادهای مالی مشابه و تکراری در آنها ثبت می شود ، که عمده ترین دلایل استفاده از دفاتر روزنامه اختصاصی در
سیستم حسابداری دستی تقسیم نمودن عملیات ثبت رویدادهای مالی بین چندین کارمند
حسابداری و به حداقل رساندن میزان زمان عملیات ثبت و انتقال رویدادهای مالی می باشد .
تمام فروشهای
نسیه در این سیستم در
دفتر روزنامه فروش و کلیه خریدهای نسیه در
دفتر روزنامه خرید ثبت می شوند .هر دو نوع رویداد مالی فوق فقط به دو
حساب دفتر کل منتقل می گردد . کلیه رویدادهای مالی که نقدا وصول می شوند در دفتر روزنامه دریافتهای نقدی ثبت می گردند و تمام رویدادهای مالی که نقدا پرداخت می گردند در
دفتر روزنامه پرداختهای نقدی ثبت می شوند . فقط ثبتهای انجام شده در ستون سایر حسابها از دفاتر روزنامه دریافتها و پرداختهای نقدی روزانه به حسابهای مربوطه در
دفترکل انتقال می یابد . جمع سایر ستونهای این دفاتر که شامل تعداد زیادی رویداد مالی مشابه است ، ماهانه به حسابهای مربوطه در دفتر کل منتقل می گردد . حسابهای مشتریان (
بدهکاران ) و فروشندگان (
بستانکاران ) که در دفاتر معین نگهداری می شود از این دفاتر روزنامه استخراج و به طور روزانه ثبت می گردد .
دفاتر معین ، اطلاعات تفضیلی درباره جزییات هر قلم رویداد مالی را در سیستم حسابداری دستی فراهم می کند . مانده حسابهای این دفاتر با حساب کنترل مربوطه در دفتر کل تطبیق داده می شود . به طور مثال یکی از حسابهای دفتر کل ، حسابهای در یافتنی است . این حساب جمع مبالغ دریافتی از بدهکاران را نشان می دهد . در دفتر معین حسابهای دریافتنی اقلام مربوط به هریک از بدهکاران در حساب مربوطه روزانه ثبت شده و در پایان ماه هم زمان با تهیه
تراز آزمایشی صورت ریز حسابهای دریافتنی از دفتر معین مربوطه تنظیم و جمع مانده های آن با جمع مانده حساب ، حسابهای دریافتنی در دفتر کل مطابقت داده می شود.
دفاتر روزنامه اختصاصی را می توان بر اساس فعالیتهای و نیازهای اطلاعاتی موسسات برای رویدادهای مالی خاص تکراری و به اشکال گوناگون طراحی نمود . یکی از نکات اساسی در طراحی دفاتر روزنامه اختصاصی ، ایجاد صرفه جویی در زمان ثبت رویدادهای مالی و تقسیم نمودن ثبت دفاتر بین دو یا چند کارمند است .
چنانچه در موسسه ای رویداد مالی برگشت از خرید و
تخفیفات مربوط به خرید نسیه کالا و یا برگشت از فروش و تخفیفات مربوط به فروش نسیه کالا به تکرار واقع شود ، می توان برای ثبت این نوع رویداد مالی از دفاتر روزنامه اختصاصی برگشت از خرید و تخفیفات و برگشت از فروش و تخفیفات استفاده نمود . روش ثبت این نوع دفاتر روزنامه اختصاصی و عملیات انتقال ثبتهای انجام شده به دفاتر معین و دفتر کل ، مشابه عملیات ثبت و انتقال سایر دفاتر روزنامه اختصاصی است .
در برخی از موسسات که تعداد کارکنان حسابداری و حجم رویدادهای مالی به اندازه ای نیست که بتوان کار ثبت را بین چندین کارمند تقسیم نمود ، برای ثبت رویدادهای مالی از
دفتر روزنامه چند ستونی استفاده می کنند . یکی از رایج ترین نوع دفاتر روزنامه عمومی چند ستونی ، دفتر روزنامه سه ستونی می باشد که دارای ستون جزء و ستونهای بدهکار و بستانکار است . روش ثبت رویدادهای مالی در این نوع دفاتر روزنامه مشابه ثبت رویدادهای مالی در دفتر روزنامه عمومی است با این تفاوت که در دفتر روزنامه سه ستونی از ستون جزء برای ثبت بدهکار یا بستانکار حسابهایی که دارای دفاتر معین هستند ، استفاده می شود .
در تعدادی از
موسسات انتفاعی و
غیر انتفاعی که فقط چند نوع رویداد مالی به تکرار واقع می شود و رویدادهای مالی از تنوع برخوردار نیست از
دفاتر روزنامه ترکیبی که ترکیبی از دفاتر روزنامه عمومی و اختصاصی است برای ثبت رویدادهای مالی استفاده می شود . در طراحی این نوع دفتر روزنامه ، چون احتمال وقوع اشتباه ثبت بیشتر از دفاتر روزنامه عمومی و اختصاصی است ، بایستی دقت شود که تعداد ستونهای آن در حداقل ممکن باشد .
روش ثبت و انتقال اقلام از دفتر روزنامه ترکیبی به دفاتر معین و دفتر کل مشابه روشهای ثبت و انتقال در دفاتر روزنامه اختصاصی است .