قرآن کتابی روشنگر و قابل فهم برای همگان است و از آنجا که زبان قرآن همین زبان بشری است ناگزیر است موضوعات ظریف معنوی را با همان عباراتی بیان کند که بشر برای موضوعات مادی به کار میبرد.
درباره دلیل وجود متشابهات در قرآن کریم میتوان دلایل زیر را مطرح کرد:
1- کاریرد الفاظ و عبارات رایج میان انسان ها به زندگی بشری محدود است ولی سخن درباره موضوعات معنوی و آسمانی، همانند خداوند و مسائل فرامادی، با عبارات و الفاظ محدود، موجب نارساییهایی میشود و همین نارساییها در کلمات سرچشمه بخش قابل توجهی از متشابهات قرآن است.
شیخ شبستری در گلشن راز می گوید:
معانی هرگز اندر حرف ناید *** که بحر بیکران در ظرف ناید
2- بسیاری از حقایق قرآنی، مربوط به جهان دیگری است که از افق فکر ما دور است. انسان ها به حکم محدود بودن در زندان زمان و مکان، قادر به درک عمیق آنها نیستند. در نتیجه نارسایی افکار انسان ها و بلند بودن آن معانی، سبب دیگری برای تشابه قسمتی از آیات قرآن است؛ همانند آیات مربوط به قیامت.
به طور کلی هیچ مفهوم و معنایی را نمی توان به هیچ انسانی تفهیم کرد، جز از راه معلومات ذهنی که در طول زندگی به دست آورده است. گاهی اوقات جز استفاده از تمثیلات حسی، راهی برای تفهیم یک حقیقت نیست، همانند تمثیل لذت ازدواج به شیرینی حلوا برای کودکان.
3- وجود متشابهات در قرآن نیاز شدید مردم را به پیشوایان الهی روشن میسازد و سبب میشود مردم به حکم نیاز علمی، به سراغ آنها بروند و رهبری آنها را عملا به رسمیت بشناسند. به این ترتیب، شاگردان مکتب قرآن هیچگاه ارتباط خویش را با معلمان راستین قرآن یعنی
پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام که حقیقت قرآن و سخنگویان آن هستند قطع نمیکنند.
منابع:
تفسیر المیزان، ج 3، ص 56؛
متشابه القرآن و مختلفه؛
ابن شهر آشوب،
آشنایی با قرآن؛
شفاعت قرآن؛
تفسیر نمونه، ج 2، ص 322؛
