از ترکیب دو دیوپتر کروی یا کروی _ تخت یک عدسی تشکیل میشود. اگر فاصله دو دیوپتر تشکیل دهنده عدسی قابل مقایسه با فواصل کانونی دیوپترها باشد، عدسی را عدسی ضخیم گوییم. |
|
اطلاعات اولیه
وقتی که نتوان ضخامت
عدسی را در مقایسه با فاصله کانونی آن کوچک گرفت، در این صورت بعضی از روابطی که در مورد
عدسیهای نازک بیان میشود، قابل استفاده نیستند. چنین عدسیهایی را
عدسیهای ضخیم میگویند. این اصطلاح نه تنها درباره یک عدسی همگن شامل دو سطح کروی با جدایی نسبتا زیاد بکار میرود، بلکه هر گونه سطوح هم محور در نقش یک دستگاه واحد نیز عدسی ضخیم است. بنابراین ممکن است یک عدسی ضخیم از چند عدسی نازک که ممکن است با هم در تماس بوده یا از هم جدا باشند، درست شود.
مشخصات عدسی ضخیم
محور اصلی
محور اصلی ، خط مستقیمی است که رئوس و مراکز سطوح کروی طرفین عدسی ضخیم را به هم وصل میکند.
کانون عدسی
اگر پرتوی به موازات محور اصلی بر عدسی بتابانیم، بعد از
شکست و عبور از عدسیها ، خود پرتو یا امتداد آن هر جا که محور اصلی را قطع کند، آن نقطه را
کانون عدسی میگویند. در حالتی که خود پرتوها بعد از خروج از عدسیها محور اصلی را قطع کنند، در این صورت
کانون حقیقی است. در حالت دوم که امتداد پرتوهای خروجی محور اصلی را قطع کنند،
کانون مجازی خواهد بود.
کانون شیئی و تصویری
کانون شیئی نقطهای است بر روی محور اصلی که اگر نوری از آن نقطه بر مجموعه سطوح کروی بتابد، پرتو نور بعد از خروج از سیستم موازی محور اصلی خواهد بود. برای مشخص کردن این نقطه باید نوری از خروجی سیستم به موازات محور اصلی بر آن بتابانیم. با در نظر گرفتن این که در این حالت کانونها عوض شده (کانون شیئی ، تصویری شده) ، شکست پرتو را در مجموعه سطوح کروی تعقیب میکنیم تا نور از سیستم خارج شود. این نور خود یا امتدادش هر جا محور اصلی را قطع کند، این نقطه کانون شیئی حقیقی یا مجازی سیستم خواهد بود. اگر کانون در فضای شیئی عدسی قرارگیرد، آن را
کانون شیئی میگویند، کانون در طرف دیگر
کانون تصویری خواهد بود.
صفحات کانونی
اگر صفحهای عمودی را در کانونهای شیئی و تصویری بر محور اصلی عدسی ضخیم رسم کنیم، صفحات کانونی آن عدسی تشکیل خواهند بود.
نقاط اصلی و صفحات اصلی
اگر پرتوی را به موازات محور اصلی بر سطح عدسی بتابانیم، در این صورت پرتو نور بعد از شکست در داخل سیستم از طرف دیگر خارج میشود. حال اگر امتداد پرتو موازی با محور اصلی را در داخل سیستم ادامه دهیم، این خط امتداد پرتو خروجی را در نقطهای قطع میکند، در این نقطه صفحه عمودی بر محور اصلی عدسی رسم میکنیم که آن را
صفحه اصلی تصویر میگویند. نقطه تقاطع این صفحه با محور اصلی را
نقطه اصلی تصویر میگویند.
حال اگر پرتوها از کانون شیئی خارج شده و بر سیستم تابانده شوند، در این صورت از طرف دیگر بهصورت موازی خارج میشوند. اگر عملیات فوق را در مورد این پرتوها نیز انجام دهیم،
نقطه اصلی شی و
صفحه اصلی شی نیز حاصل میگردد. اصطلاحاً این نقاط اصلی را با
نشان میدهند.
فرمول عدسی سازان در مورد عدسی ضخیم
در مورد یک عدسی ضخیم که در هوا قرار دارد، میتوان فرمول ساده
عدسی نازک را بکار برد. ولی باید توجه داشت که فواصل جسم و تصویر به ترتیب باید از صفحات اصلی که از
میگذرد، اندازه گیری شوند. در این صورت فاصله کانونی f (نسبت به صفحه اصلی) از رابطه زیر حاصل میشود:
در رابطه فوق t کلفتی یا ضخامت عدسی ،
شعاعهای سطوح کروی در طرفین عدسی و n
ضریب شکست عدسی میباشد.
مباحث مرتبط با عنوان