دید کلی
ذرات تشکیل دهنده این سنگها در اثر تخریب سنگهای
مناطق قاره‌ای بوجود آمده‌اند و توسط رودخانه‌ها به درون
حوضه رسوبی حمل شده و رسوب کرده‌اند. این سنگها را بر اساس اندازه ذرات تشکیل دهنده آنها به سه دسته سنگهای دانه ریز یا
گل سنگها ، دانه متوسط یا
ماسه سنگها و دانه درست یا
کنگرومراها و برشهای رسوبی تقسیم می‌کنند.
سنگهای آواری دانه ریز یا گل سنگها
- اندازه ذرات تشکیل دهنده این دسته از سنگهای رسوبی کمتر از ماسه و در حد سیلیت و رس (ریزتر از 0.0625 میلیمتر) است. بطور کلی این دسته از سنگهای رسوبی بر اساس اندازه ذرات و قابلیت تورق آنها نامگذاری می‌شوند. قابلیت تورق یکی از خصوصیات محیط رسوبی است که نشاندهنده عدم فعالیتهای موجودات زنده کف‌زی در هنگام رسوبگذاری می‌باشد. زیرا اگر موجودات زنده دارای فعالیت باشند باعث به هم ریختگی طبقات می‌گردند.
- چنانچه بیش از 3/2 ذرات تشکیل دهنده سنگ در اندازه سیلیت باشد در صورت نبودن تورق ، سنگ را سیلتستون (Siltstone) نامیده و در صورت وجود تورق ، شیل سیلتی (silt - shale) می‌نامند. اگر ذرات سیلیت بیشتر از 3/1 ولی کمتر از 3/2 ذرات تشکیل دهنده سنگ را درست کند و بقیه ذرات در انداره رس باشد، در صورت نبود تورق سنگ را گل سنگ (mudstone) و در صورت وجود تورق آنرا شیل گل(mud - shale) می‌نامند.
- اگر مقدار سیلیت در سنگ کمتر از 3/1 ذرات تشکیل دهنده سنگ و بیشتر از رس باشد، در صورت دارا بودن تورق ، سنگ را شیل رسی (cldy-shale) نامیده و در صورت نبود تورق آنرا رس سنگ (clay stone) می‌نامند. بطور کلی واژه گل سنگ زمانی بکار برده می‌شود که میزان رس و سیلیت در سنگ تقریبا به یک اندازه باشد. همچنین گل سنگ واژه عمومی است که در هنگام طبقه‌بندی سنگهای آواری دانه ریز برای تمامی سنگهایی که اندازه آنها ریزتر از ماسه باشد نیز بکار برده می‌شود.
سنگهای آواری دانه متوسط یا ماسه سنگها
اندازه ذرات تشکیل دهنده این دسته از
سنگهای رسوبی در حد ماسه (بین 0.0625 تا 2 میلیمتر) بوده و بدین جهت آنها را
ماسه سنگ می‌نامند. ماسه سنگها به دو دلیل توصیفی و یا ژنتیکی نامگذاری می‌شوند. نامگذاری توصیفی بر اساس کانیهای تشکیل دهنده و
بافت سنگ می‌باشد. ولی تقسیم‌بندی ژنتیکی بر اساس محیط رسوبی ، که سنگ در آن تشکیل شده استT می‌باشد.
چون طبقه‌بندی ماسه سنگها بیشتر بر اساس کانیهای تشکیل دهنده سنگ است. فراوانی کانیهای موجود در سنگ به سه عامل
فراوانی ،
پایداری مکانیکی و
ثبات شیمیایی بستگی دارد.
فراوانی(availbility)
بدین معنی است که کانیهای تشکیل دهنده سنگ باید به حد کافی در منشا وجود داشته باشد. نامگذاری و تقسیم‌بندی سنگ بر اساس فراوانی کانیها و ذرات تشکیل دهنده سنگ می‌باشد.
پایداری مکانیکی
عبارت از
مقاومت سنگها در برابر هوازدگی است. برای این منظور باید کانیها فاقد رخ بوده و از سختی زیادی برخوردار باشند. زیرا در مدت تخریب طولانی ذراتی که نرم بوده و دارای رخ باشند از بین می‌روند. بنابراین باید ذرات تشکیل دهنده سنگ از پایداری مکانیکی زیادی برخوردار باشند تا از بین نروند.
ثبات شیمیایی
عبارت از
مقاومت شیمیایی کانیها در برابر تجزیه است. کانیهایی که در
سنگهای آذرین در مرحله آخر متبلور شده‌اند در مقابل عمل
هوازدگی شیمیایی از ثبات شیمیایی بیشتری برخوردار هستند. زیرا در محیطهای سردتر و دارای آب بیشتر تشکیل شده‌اند و شرایط تشکیل آنها مشابه سطح زمین می‌باشد. طبق این اصل
کوارتز دارای ثبوت شیمیایی بیشتری می‌باشد، چون آخرین
کانی متبلور شده می‌باشد.
طبقه‌بندی ماسه سنگ بوسیله فولک
طبقه‌بندی ماسه سنگ توسط فولک بر اساس کانیهای کوارتز ،
فلدسپات و خرده سنگها می‌باشد در این طبقه‌بندی که بر اساس کانیهای اصلی می‌باشد، درصد
ماتریکس ،
سیمان شیمیایی ،
گلاگونیک و ... در نظر گرفته نمی‌شود. برای نامگذاری سنگها در این روش باید مقدار کانیهای اصلی ذکر شده در سنگ را تعیین کرده و آنها را به درصد تبدیل نمود و بر اساس درصد ذرات بدست آمده سنگ را نامگذاری کرد.
فولک ماسه سنگها را به هفت گروه
کوارتز آرنایت ،
ساب آرکوز ،
ساب لیتارنایت ،
لیتارنایت ،
لیتیک آرکوز و
فلدسپاتیک لیتارنایت تقسیم می‌شوند. البته بر حسب نوع خرده سنگها نیز تقسیم‌بندیهای جزئی تری دارند.
در این طبقه‌بندی بافت سنگها نیز در نظر گرفته شده است و بر اساس ماسه سنگها به دو گروه تقسیم می‌شوند گروه اول آنهایی هستند که بیشتر از ذرات ماسه‌ای تشکیل شده‌اند و کمتر از 15% ماتریکس دارند و گروه دوم ماسه سنگهای کثیف نامیده می‌شوند و ماتریکس آنها بیش از 15% می‌باشد.
در واقع در این نوع تقسیم‌بندی بر اساس بافت و همچنین جنس ذرات تشکیل دهنده سنگ را تقسیم می‌کنند و سنگهایی که ماتریکس آنها کمتر از 15% می‌باشند شامل: کوارتز آرنایت ، ساب آرکوز ، ساب لیتارنایت ،
آرکوز ، آرکوز آرنایت و
لیتیک آرنایت می‌باشد و سنگهایی که ماتریکس آنها بیشتر از 15% می‌باشد عبارتند از
کوارتز وک ،
آرکونیک وک ،
فلدسپات گری وک و
لیتیک گری وک. اگر درصد ماتریکس سنگ بیش از 75% باشد
مادستون‌ها را بوجود می‌آورد.
سنگهای آواری دانه درشت
سنگهای دانه درشت آواری از به هم چسبیدن ذرات در اندازه گراول تشکیل می‌شوند بر اساس درجه
گردشدگی ذرات خود به دو دسته گنگلومراها و برشهای رسوبی تقسیم می‌شوند.
کنگلومرا سنگی است که از ذرات دانه درشت (گراول) با گردشدگی خوب تشکیل شده است. برشهای رسوبی عبارت از سنگهایی است که ذرات دانه درشت تشکیل دهنده آن به صورت زاویه‌دار باشند.
کنگلومراها
در حالت کلی می‌توان سنگهای دانه درشت آواری را بر اساس بافت که عبارت است از
نسبت ذرات دانه درشت و نوع ماتریکس موجود در سنگ ، نوع یا جنس ذرات دانه درشت تشکیل دهنده و منشا دانه‌ها تقسیم‌بندی کرد. چنانچه دانه‌های گراول بیش از 80% ذرات سنگ را تشکیل دهند سنگ را کنگلومرا می‌نامند.
اگر مقدار گراول کمتر از 80% باشد سنگ را بر اساس مقدار گراول و نوع
ماتریکس موجود در آن نامگذاری می‌کنند اگر مقدار گراول بین 30 تا 80 درصد باشد، بر اساس ماتریکس سنگ را به سه دسته کنگلومرای ماسه‌ای (ماتریکس دانه‌های ماسه می‌باشد) ، کنگلومرای ماسه‌ای - گلی (ماتریکس ذرات در اندازه ماسه و گل می‌باشد) و کنگلومرای گلی (ماتریکس ذرات در حد گل است) نامگذاری می‌کنند.
دیامیکتایت (diamictite)
سنگهای دانه درشت که حاوی ماتریکس زیادی می‌باشند و از
رسوبات یخچالی حاصل شده‌اند را
دیامیکتایت می‌نامند. این واژه برای سنگهایی بکار می‌رود که دارای
جورشدگی بد ، بدون آهک و از
ذرات آواری در اندازه ماسه یا درشتتر که در داخل ماتریکس دانه ریز قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است. بیشتر دیامیکتایت‌ها کنگلومراهایی هستند که از دانه‌هایی با ترکیب متفاوت تشکیل شده‌اند.
تقسیم‌بندی کنگلومراها بر اساس ترکیب
بر اساس ترکیب یا جنس ذرات دانه درشت تشکیل دهنده
کنگلومرا ، آنها را به دو دسته
اولیگومیکتیک و پلی میکتیک تقسیم می‌کنند. اگر ذرات دانه درشت گراولی از یک جنس باشد، سنگ را تک منشائی یا
اولگیومیکتیک (oligomictic) می‌نامند. در واقع اولیگومیکتیک سنگی مخلوطی است که جنس ذرات آن تقریبا یکنواخت می‌باشد. کنگلومراهایی که ذرات گراول آنها از انواع مختلف خرده سنگها درست شده باشد آن را چند منشائی یا پلی میکتیک کنگلومرا (polymictic) می‌نامند.
تقسیم‌بندی کنگلومراها از لحاظ منشا
کنگلومراها را بر اساس منشا دانه‌ها نیز تقسیم‌بندی می کنند. چنانچه ذرات از خارج حوضه به درون حوضه حمل شوند و رسوب کنند آنرا کنگلومرای خارج سازندگی (extra formational) می‌نامند و اگر منشا دانه‌ها از درون حوضه باشد آن را کنگلومرای درون سازندگی (intra formational) می‌نامند.
مباحث مرتبط با عنوان
