صوفیان در آغاز دولت صفوى
«700 - 864 ق / 1301 - 1460 م»
صوفى در عهد
صفویه به مریدان و پیروان شیخ صفى الدین
اردبیلى، جد بزرگ پادشاهان صفوى، و فرزندان او اطلاق مىشد. شیخ صفى الدین اردبیلى و اولادش تا شیخ جنید، فقط مرشد و پیر طریقت و پیشواى روحانى گروه روز افزونى از صوفیان و درویشان بودند، و به سبب تبلیغات شدید، گذشته از ایران در ولایات ترک نشین
روم «آسیاى صغیر» و شام نیز مریدان و معتقدان بى شمار یافته بودند.
در مدت یکصد و پنجاه سال، از 700 ق / 1301 م، تا 850 ق / 1447 م، شیوخ اردبیل سخت مىکوشیدند تا حوزه نفوذ خود را گسترش دهند. سهم عمده صفى الدین در برآوردن صفویه آن است که وى یک طریقه صوفیانه را که اهمیت محلى محض داشت به یک نهضت دینى تبدیل کرد که نفوذ آن نه تنها در داخل مرزهاى ایران، بلکه در
سوریه و آناتولى نیز احساس مىشد.
در زمان خواجه على، رهبر فرقه صفویه از 794 تا 830 ق / 1392 تا 1427 م نهضتى تصوفى، دور از گونه
تسننى اعتقادات و آداب صوفیانه تسنن پیدا شد و این نخستین بار بود که دعوت دینى صفوى رنگ
تشیع به خود مىگرفت. این نهضت که پس از آن به نام صفوى خوانده شد به نیرومندى آغاز کرد و در زمان رهبرى شیخ جنید «851 - 864 ق / 1447 - 1460 م» خصوصیت انقلابى آن از پرده بیرون افتاد. شیخ جنید، خواستار قدرت دنیوى و روحانى هر دو بود. از پیروان خود مىخواست که براى پیش بردن عقاید خود جنگ کنند. جاه طلبى سیاسى او، یک بار باعث شد که با سلاطین ترکمان
قراقویونلو - که شیعه مذهب بودند - به نبرد برخیزد. وى را تبعید کردند و سرانجام به دربار
اوزون حسن آق قویونلو -
اهل سنت - در دیار بکر پناهنده شد. شیخ صوفى، از آن زمان که صوفیان را به غزو و جهاد با کفار تشویق کرد، خود را سلطان جنید خواند و از این تاریخ صوفیان صوف پوش به لباس رزم در آمدند و سلاح بر دست گرفتند.
اما نهضت صوفیه از زمان شیخ حیدر، پسر شیخ جنید، تحولى چشمگیر یافت و با مضامین و مفاهیمىدیگر همسان شد که آمادگى صوفیان را براى ایجاد و استقرار حکومت افزایش مىداد از عهده شیخ حیدر، اغلب صوفیان را به نام قزلباش مىشناختند که حکایتش در دیگر مقاله هاى این فصل، به مجمل بیان شده است.
