| ویروسها ، کوچکترین عوامل عفونت‌زا هستند که قطر آنها تقریبا بین 300 _ 20 نانومتر است و در ژنوم خود تنها دارای یک نوع اسید نوکلئیک هستند. اندازه فوق‌العاده کوچک و حالت انگلی اجباری درون سلولی که مطلقا برای تکثیر پیدا کردن به سلول زنده نیاز دارند، ویروس را از سایر عوامل عفونت‌زا متمایز می‌سازد. |
دید کلی
ویروسها عواملی هستند که واجد یک نوع
اسید نوکلئیک هستند، دارای پوشش پروتئینی در اطراف اسید نوکلئیک هستند. در درون سلولهای زنده با بکار گرفتن ماشین سنتزی سلول میزبان تکثیر پیدا می‌کنند، اسید نوکلئیک ویروسی را به سایر سلولها منتقل می‌سازند. چون ویروسها فاقد آنزیمهای لازم برای متابولیسم بوده یا معدودی از آنها را دارا می باشند، لذا برای تکثیر یافتن بایستی از ماشین متابولیکی اول میزبان استفاده نمایند.
این کیفیت از نظر پزشکی جهت پیدا کردن داروهای ضد ویروسی اهمیت دارد. زیرا اکثر داروهایی که تکثیر ویروسها را متوقف می‌سازند، بر اعمال سلولی نیز اثر می‌گذارند و از این‌رو مصرف آنها از نظر بالینی به خاطر سمی بودن مجاز نیست. ولی وجود
لیپیدها در سطح خارجی برخی از ویروسها آنها را در برابر حلالهای لیپیدها نظیر
اتر ، عوامل امولسیون کننده نظیر املاح صفراوی و
دترجنت‌ها ، حساس و آسیب‌پذیر می‌سازد.
تاریخچه علم ویروس شناسی
علم ویروس شناسی در حقیقت ، پس از استفاده از
واکسن آبله توسط «
ادوارد بوفنر » در سال 1798 ، تهیه واکسن علیه
بیماری هاری بوسیله «
پاستور » در سال 1884 و انتقال
بیماری موزائیک توتون از گیاه آلوده به گیاه سالم توسط «
مایر » (1886) آغاز شده است. در سال 1892 ، «
ایوانوسکی » ثابت کرد که عامل مولد بیماری موزائیک توتون از صافی‌های بسیار ریز نگهدارنده باکتری عبور می‌کند، ولی نتوانست به اهمیت مساله پی ببرد. تا اینکه «
بیجرینگ » در سال (1898) دانشمند هلندی که باید او را
پدر ویروس شناسی به حساب آورد، ادعا کرد که عامل بیماری موزائیک توتون باکتری نیست. «
استنلی » در سال 1935 با استفاده از روشهای جدید خالص کردن
پروتئین‌ها ، ویروس را خالص کرد و به پاس این خدمت موفق به دریافت جایزه نوبل شد.
سیر تحولی
تا اواخر قرن 19 اصطلاح ویروسهایی که از صافی عبور می کنند (پالایه‌پذیر)، برای مشخص کردن عوامل عفونی که از صافی‌های عبور دهنده
باکتریها ،
قارچ‌ها و
پروتوزوئرها می‌گذرند، اطلاق می‌شد. چند سال بعد اصطلاح پالایه‌پذیر حذف شد و کلمه
ویروس به معنای
سم اختصاصا به عوامل عفونی پالایه‌پذیر غیر قابل روئیت با میکروسکوپ معمولی اطلاق گردید.
طی دهه قرن 20 اغلب دانشمندان عقیده داشتند که ویروسها عوامل عفونی مشخصی هستند که فقط از نظر اندازه با سایر میکروبها تفاوت دارند، ولی به زودی کشف گردید که ویروسها روش خاص خود را برای تولید مثل دارند و ترکیب شیمیایی آنها مشخص می‌باشد. ابداع
میکروسکوپ الکترونی و پیشرفت در روشهای تجزیه‌ای موجب پیشرفت در شناسایی ساختمان و اختصاصات فیزیولوژیکی ویروسها شد.
علت اهمیت ویروسها
- این ذرات اساسا با کلیه میکروبهایی که شناخته شده از نظر ساختمانی و چرخه زندگی هستند، تفاوت دارند.
- گرچه برای اغلب عفونتهای باکتریایی داروهای متعددی در دسترس قرار دارد، ولی علیه عفونتهای ویروسی فقط چند دارو وجود دارد و از این‌رو ، ویروسها در اغلب کشورها بیماریهای تهدید کننده حیات انسان ایجاد می‌کنند.
- احتمال دارد که ویروسها با برخی از انواع سرطانها در انسان رابطه داشته باشند.
میزبان ویروسها
میزبان ویروسها عبارت است از گونه‌هایی از میزبان که ویروس بتواند آنها را آلوده سازد. ویروسها فقط در درون گونه‌های خاصی تکثیر پیدا می‌کنند و از این‌رو آنها را به سه گروه اصلی به نام
ویروسهای جانوری ،
ویروسهای باکتریایی و
ویروسهای گیاهی تقسیم می‌کنند.
برای آلوده شدن سلول میزبان بوسیله ویروس ، سطح خارجی ویروس باید با پذیرنده های اختصاصی سطح سلول میزبان واکنش نشان دهد. در برخی از
باکتریوفاژها نقطه پذیرنده یک نوع ماده شیمیایی دیواره سلول میزبان است و در سایر موارد اجزا ،
تار یا
تاژه این نقش را به عهده دارد. در ویروسهای جانوری ، نقاط پذیرنده بر روی
غشای سیتوپلاسمی میزبان قرار گرفته است.
اندازه ویروسها
اندازه ویروسها اول بار با روش صاف کردن ، از صافی‌های واجد منافذی با قطر معین تخمین زده شده است. امروزه اندازه ویروسها با
اولترا سانتریفوگاسیون و میکروسکوپ الکترونی نیز تعیین می‌گردد و در بین این روشها میکروسکوپ الکترونی نتایج دقیق‌تری را ارائه می‌دهد. گرچه ویروسها از نظر اندازه متفاوت هستند، ولی اکثرا فوق‌العاده کوچکتر از باکتریها هستند. قطر ویروسها بین 20 تا 300 نانومتر است.
منشا تکاملی ویروسها
منشا تکاملی ویروسها شناخته نشده است. تفاوتهای عمده‌ای بین DNA ویروسها ، RNA ویروسها و ویروسهایی که در طول دوره‌های مختلف زندگی خود هم از DNA و هم از RNA به عنوان ماده ژنتیکی استفاده می‌کنند، وجود دارد. احتمالا انواع مختلف ویروسها از نظر منشا تکاملی با یکدیگر تفاوت دارند. خلاصه دو تئوری مطرح در این مورد به شرح ذیل است:
- منشا ویروسها ممکن است از DNA و RNA و یا از هر دو جز اسید نوکلئیک سلولهای میزبان باشد که بطور خود مختار همانندسازی کرده و روند تکاملی خود را طی نموده‌اند. در واقع ویروسها شبیه ژنهایی هستند که توانایی موجودیت مستقل از سلول را کسب کرده‌اند. توالی ژنی در برخی از ویروسها با ژنهای سلولی رمز کننده پروتئین‌های عملکردی قرابت دارند. به نظر می‌رسد حداقل برخی از ویروسها بدین روش تکامل یافته‌اند.
- ویروسها ممکن است اشکال انحطاط یافته انگلهای داخل سلولی باشند. هیچ گونه مدرکی در دست نیست که نشان دهد ویروسها از باکتریها ، تکامل یافته‌اند، اما ممکن است منشا تکاملی ارگانیزمهای داخل سلولی اجباری نظیر « ریکتسیاها » و « کلامیدیاها » مربوط به باکتریها باشد. به هر حال « پوکس ویروسها » به قدری بزرگ و پیچیده هستند که احتمالا از تکامل بعضی از اجداد بوجود آمده‌اند.
چشم انداز
امروزه علی‌رغم توسعه شرایط اجتماعی ، تکنولوژی و تغییرات محیط زندگی بیماریهای عفونی هنوز در حال گسترش هستند. عوامل عفونی جدید پدیدار می‌شوند و موارد بروز بیماریهایی که قبلا تصور می‌شد، تحت کنترل هستند، بار دیگر افزایش یافته است. به همین دلیل بیماریهای ویروس مجددا اهمیت یافته‌اند.
مباحث مرتبط با عنوان
