مقدمه

محتوای معدنی یا بخش سخت استخوانها و دندانها از دو ماده مرکب کلسیم دار ساخته شده است. کربنات کلسیم (CaCO₃) موجود در استخوانها و دندانها ، به شکل بلورین است که معدن‌شناسان آنرا آراگونیت می‌گویند. ماده مرکب کلسیم دار دیگر که در دندانها یافت می‌شود، کلسیم هیدروکسی فسفات یا آپاتیت است. ساختمان این مواد به سهولت تحت اثر اسیدها قرار می‌گیرند.

چون تباهی بعضی از ذرات غذا مولد اسیدند و چون باکتریها پلاک دندان را که لایه‌ای از دکسترین‌ها است به اسید تبدیل می‌کنند، تمیز نگه داشتن دندان و دور نگه داشتن آنها از تماس طولانی با اسید اهمیت زیادی خواهد داشت و فقط در این صورت است که مینای شبه سنگ دندان محفوظ می‌ماند.

تاریخچه

سابقه استفاده از تمیز کننده‌ها و شوینده‌های دندان به دوران باستان برمی‌گردد. یونانیها و رومیها ، یهودیان و بوداییها از جمله اقوام اولیه ای هستند که قوانین مذهبی برای تشریح چگونگی تمیز کردن دندان ، از جمله بوسیله چوبهای جویدنی و اسفنج را وضع کردند. کمی پیش از میلاد مسیح ، اجزای تشکیل دهنده تمیز کننده‌های دندان شامل عسل ، مواد معطر معدنی و مواد دیگری بودند که با صدفها و استخوانهای پودر شده حیوانات مخلوط می‌شوند. به موازات استفاده از مواد و ترکیبات فوق برای تمیز کردن دندان ، انسان از مواد طبیعی دیگری نیز استفاده می کرد که امروزه باور داشتن آن مشکل است. مثلا چینی‌ها از مدفوع خفاش بعنوان تمیز کننده و سفید کننده دندان و اسپانیاییها از ادراری که در ظرف مخصوص نگهداری می‌شد، بدین منظور استفاده می‌کردند.

سیر تحولی و رشد

"جان گرین وود" (دندانپزشک) به "جورج واشینگتن" (اولین رییس جمهور آمریکا) توصیه کرده بود که برای رفع سیاهی دندان خود از گچ یا ساقه سرو یا کاج استفاده کند. این روش رواج عمومی پیدا کرد و ادامه یافت بطوریکه تا حدود سال 1784 مردم فیلادلفیا برای تمیز کردن دندان از گچ استفاده می‌کردند و مردم انگلیس و آمریکا با اندکی تغییر در مخلوط گچ و ریشه زنبق تا قرن نوزدهم از آن برای تمیز کردن دندان ، استفاده می کردند.

استفاده از نمک نیز از دورانهای بسیار دور در کشورهای چین ، یونان و روم متداول بود. بعدها "ابوعلی سینا" در ایران آنرا توصیه کرد. با توجه به موارد فوق فرمولبندی تمیزکننده‌ها و شوینده‌های دندان ، در هر دوره از زمان و با توجه به سطح دانش و آگاهی نسبت به مواد قابل دسترس ویژگی خاص خود را داشت که با زمانهای دیگر متفاوت بود.

عملکرد مواد تشکیل دهنده خمیر دندان

مواد مورد نیاز در تهیه شوینده‌های دندان که ممکن است در هر شکل آن یعنی خمیر ، پودر یا مایع بکار روند عبارتند از:

• ماده براق کننده که برای برداشتن باقیمانده مواد غذایی و یا هر نوع ماده بد رنگ کننده دندانها بکار می‌رود و حدود نیمی از وزن خمیر دندان را تشکیل می‌دهد.
  
  
• ماده مرطوب کننده که برای جلوگیری از سخت و خشک شدن خمیر دندان بکار می‌رود. بهترین ماده برای این منظور گلیسیرین است.
  
  
• ماده کف کننده و پاک کننده که برای امولسیون کردن مواد چسبنده به دندان و کمک به براق شدن دندان به میزان تقریبی 2 درصد به خمیردندان اضافه می‌شود.
  
  
• ماده چسبنده که برای پیوستن اجزای خمیر دندان به یکدیگر به میزان تقریبی 1,5 درصد به آن اضافه می‌شود. متداولترین موادی که به این منظور بکار می‌روند، عبارتنداز:صمغ ، کتیرا ، آلژینات سدیم ، ژلاتین سدیم کربوکسی متیل سلولز پلی اتیلن و نشاسته.
  
  
• ماده شیرین کننده که به منظور شیرین کرن تمیزکننده های دندان همراه با اسانسها بکارگرفته می‌شوند تا این فرآورده‌ها را دلچسب و مطبوع کنند.
  
  
• ماده مطبوع کننده که برای پوشاندن طعم مطبوع مواد مصرف شده در تمیزکننده‌های دندان و ایجاد طعم خوب و خوشبو کردن خمیر دندان که عمدتا از اسانسهای خوراکی‌اند، بکار گرفته می‌شود.
  
  
• ماده محافظ که مواد ضد میکروبی بوده و خـاصیت ضدعفـونی کنندگی از خود نشـان می‌دهد.
  
  
• ترکیبات فلوئور دار که باعث استحکام مینای دندان شده و از پوسیدگی آن جلوگیری می‌کنند.
  
  
• رنگها ، این ترکیبها از دسته رنگهای خوراکی مجاز می‌باشند که به‌منظور دادن رنگ دلخواه به تمیز کننده‌های دندان اضافه می‌شوند.
  
  
• ترکیبات دارویی ، این ترکیبات نقش درمانی داشته و در بعضی موارد به فرمول خمیر دندانهای خاصی اضافه می‌شوند.
  
  
• معمولا از آب مقطر یا آبی که درجه خلوص آن نزدیک به آب مقطر باشد، استفاده می‌شود.

پودر شوینده دندان

برای تهیه پودر شوینده دندان ممکن است از کربنات کلسیم ، صابون دندان ، اسانس نعناع ، سافارین یا کربنات کلسیم ، بی‌کربنات سدیم ، صابون کاسترین ، روغن میخک ، روغن دارچین استفاده می‌شود.

جلوگیری از بیماریهای لثه

بیشتر دندانها به‌علت بیماری لثه از بین می‌روند. بیماری لثه موجب عدم ارتباط مناسب میان لثه و دندان ، ایجاد رسوب و تشکیل پلاک در زیر خط لثه و عفونت باکتریایی در این رسوبها می‌شود. از این لحاظ خمیر دندانهایی که علاوه بر صابون و ساینده مواد ضدعفونی کننده ای مانند انواع پروکسید داشته باشند، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند.

مباحث مرتبط با عنوان

• خمیر دندان
• دندان
• سفید کننده دندان
• صابون دندان
• فلوئورید سدیم
• گلیسیرین