مقدمه
به غبارها و صخره‌های موجود در
فضا شهابواره می‌گویند. دو منبع شهابواره‌ها عبارتند از:
ستارگان دنباله دار و
سیارکها. ستاره‌های دنباله دار هنگام نزدیک شدن به
خورشید ، غبارها و تکه‌هایی از خود را از دست داده و تبخیر می‌شوند. سیارکها نیز هنگام تصادم ، تکه‌هایی از خود بر جای می‌گذارند. هر سال حدود 215000 تن از این مواد وارد
جو می‌شوند. در جو زمین ، اصطکاک بین شهابواره‌ها و مولکولهای هوا طیفی از نور ایجاد می‌کند که
شهاب نامیده می‌شود. اگر شهابواره کاملا نسوزد، به زمین برخورد می‌کند که در این صورت
شهاب سنگ نامیده می‌شود.
|
|
غبار فضایی
ستاره‌های دنباله دار هنگام گردش به دور خورشید
جریانی از غبار از خود بر جای می‌گذارند. هرگاه
زمین از جریان غبار تازه عبور کند، رگبار شهاب رخ
می‌دهد. در طول زمان ، ستاره دنباله دار مسیر
ممتدی از غبار می‌سازد که هنگام عبور سالانه
زمین از آن نقطه ، رگبار شهابی رخ می‌دهد.
|
شهاب سنگ
شهابواره‌هایی که روی زمین فرود می‌آیند،
شهابسنگ نامیده می‌شوند. حدود 3.300 شهاب سنگ سالانه روی زمین فرود می‌آیند که اکثرشان بیش از یک کیلوگرم وزن دارند. بیشتر شهاب سنگها به اقیانوس می‌افتند، اما هر سال حدود 6 شهاب سنگ بعد از اینکه محل سقوطشان مشاهده شد از روی زمین جمع آوری می‌شوند. بعضی از آنها هم بطور تصادفی پیدا می‌شوند. سه نوع عمده شهاب سنگها عبارتند از سنگی (که عمدتا از سنگ تشکیل شده است) ، فلزی (عمدتا از فلز تشکیل شده) و سنگی فلزی (که از سنگ و آهن تشکیل شده است).
آیا شهابسنگها حامل حیات اند؟
زمانی این نظریه رواج داشت که شهاب سنگها حامل تخمهای زنده‌اند و بنابراین به انتشار زندگی در نقاط مختلف جهان کمک می‌کنند، امروز دیگر کارشناسان این نظریه را قبول ندارند. با این حال بعضی دانشمندان بر آنند که شهاب سنگها ممکن است دارای نشانه غیر زنده‌ای از موجودهای زنده‌ای باشند که زمانی در نقاط دور دست آن سوی زمین ، زندگی می‌کرده‌اند. در شهاب سنگها
ترکیبهای آلی یا کربن دار اغلب به صورت مختلطهای بسیار سازمان یافته‌ای که به یاخته‌ها شباهت دارند، پیدا شده است.
هر چند بعضی دانشمندان معتقدند که این دلیل محکمی مبنی بر وجود حیات دیگری در جهان است، اما این مختلطها را می‌توان بوسیله فرضیه‌های دیگری نیز تبیین کرد. این مختلطها ممکن است در طی مدتی طولانی در فضا ، که معلوم شده است عناصر ترکیب دهنده‌ای چون
کربن ،
هیدروژن ،
ازت و
اکسیژن را دارا بوده است تشکیل شده باشد. ممکن است ارگانیسمهای زمینی آنها را آلوده کرده باشند. ممکن است این آلوده کننده‌ها (مختلطهای یاخته گونه) ضمن عبور شهاب سنگ از جو ما و یا قرار گرفتن شهاب سنگ در زمین وارد آن شده باشند.
|
|
اکثر شهاب سنگهایی که بطور تصادفی پیدا شده‌اند
فلزی هستند. شهاب سنگهای سنگی بخاطر شباهتشان
به سنگهای زمینی اغلب پیدا نمی‌شوند.
|
گودالهای شهابسنگی
زمین در زمان حیاتش توسط شهاب سنگهای بی شماری بمباران شده است. تناوب بمبارانها حدود 3.5 میلیارد سال پیش به اوج خود رسید و گودالهایی در زمین بوجود آورد که اکنون در اثر فرسایش از بین رفته‌اند. گودالهایی که بعدها تشکیل شده‌اند، باقی مانده و بیش از 150 گودال تا کنون شناسایی شده‌اند. تعدادی از این گودالها ، صدها میلیون سال پیش و تعدادی دیگر در قرن بیستم تشکیل شده‌اند.
اگر جرم یک شهاب سنگ کمتر از 1000 کیلوگرم باشد، قبل از اینکه شهاب سنگ به فاصله 20 کیلومتری سطح زمین برسد، سرعت ورود آن به جو زمین توسط مقاومت جو بسیار کاهش می‌یابد و بعد از این کاهش ، شهاب سنگ وارد میدان جاذبه می‌شود. وقتی که نیروی جاذبه زمین با نیروی مقاومت جو در مقابل شهاب سنگ برابر باشد، افزایش سرعت شهاب سنگ متوقف می‌شود. این سرعت معروف به سرعت پایانی در حدود 0.1 کیلومتر (0.06 مایل) در ثانیه بدست می‌آید.
|
|
قدرت ضربه شهاب سنگ
گودال "بارینگر" در ایالات آریزونا آمریکا
که 175 متر عمق دارد حدود 40000
سال پیش تشکیل شده است.
|
شهاب سنگهای عظیم الجثه
اگر جرم اولیه شهابسنگ از 985 تن تجاوز کند، جو زمین توان کند کردن حرکت آن را نداشته و شهاب سنگ روی زمین سقوط کرده و نتایج مخربی به بار می‌آورد. خوشبختانه چنین حوادثی بسیار کم اتفاق می‌افتند،اما گودالهای متعددی که روی زمین بطور پراکنده وجود دارند محل سقوط آنها را نشان می‌دهند. بزرگترین شهاب سنگی که تا کنون یافت شده ،
شهاب سنگ هوبا نام داشته و حدود 59 تن وزن دارد. این شهاب سنگ اکنون در محل سقوط خود در نامیبیا در جنوب غربی آفریقا قرار دارد.
سن شهاب سنگها
در تعیین سن شهاب سنگهای مختلف روشهایی نظیر روشهای محاسبه سن سنگهای زمینی منتخب بکار برده‌اند. بعضی نتیجه‌ها نشان می‌دهند چه مدتی از انجماد شهاب سنگها گذشته و در موارد دیگر سن استنتاجی سن نور گیری است: یعنی طول مدتی که نمونه‌های آزمایشی در معرض
تشعشع کیهانی قرار داشته‌اند تعیین می‌شود. سن بعضی از شهاب سنگها کمتر از 75،000،000 سال گزارش شده است، سن بعضی دیگر ممکن است سر به میلیاردها سال بزند. بر طبق یک برآورد،
شهاب سنگ مونت ایلیف آفریقای جنوبی ، تقریباً 7،000،000،000 سال بیشتر از
زمین یا خورشید عمر دارد.
|
|
باران نور
نام رگبار شهابی از صورت فلکی گرفته
می‌شود که شهاب در آن نورفشان می‌کند.
|
شهاب
شهاب یا تیر شهاب خطی از نور است که هنگام سوختن شهابواره در جو زمین ایجاد می‌شود. در یک شب صاف و بدون مهتاب ، حدود 10 شهاب در ساعت قابل رؤیت هستند. تعداد شهابهای قابل مشاهده در حدود ساعت 4 بامداد به حداکثر می‌رسد، زیرا بیننده در قسمتی از زمین قرار می‌گیرد که مستقیما در جهت غبارهای فضایی است. بهترین زمان مشاهده شهابها هنگام رگبار شهابهاست که هنگام عبور زمین از یک جریان غباری بر جای مانده از یک ستاره دنباله دار صورت می‌گیرد.
رگبار شهابها
بعضی از گروههای شهابها ، بر خلاف سقوط غیر قابل پیش بینی شهاب سنگها، در فاصله‌های زمانی کم و بیش منظمی در آسمان ظاهر می‌شود، این نمایشها را
رگبارهای شهابی می‌نامند. شمار شهابهای یک رگبار در دوره نهایی فعالیت رگباری ، کاملاً متغیر است و ممکن است حداقل آن عرض یک ساعت ، 5 و یا حتی کمتر باشد و حداکثر آن به حدود 75 سر بزند. با این حال گاهی تواتر ظهور یا شمار شهابها بسیار بیشتر است در عرض یک ساعت ممکن است هزاران شهاب مشاهده شوند. مثلاً برآورد شده است که حدود 35000 شهاب در عرض یک ساعت در جریان رگبار شهابی اسدی نوامبر 1833 به زمین افتادند، این نمایش تماشایی که یک باران شهابی تند واقعی بود که تقریباً همه بینندگان را وحشت زده کرد.
از دیگر رگبارهای شهابی تماشایی باید رگبارهای شهابی چیاکو پینید یا نواژدهایی اکتبر 1933 و 1946 و رگبار اسدی سپیده دم 17 نوامبر 1966 را نام برد. در بعضی موارد ، رگبارهای شهابی را از روی ستارگان دنباله دار نامگذاری می‌کنند، مثلاً نام جیاکوپینیدها از نام ستاره دنباله دار جیاکو پینید و نیز نام بیلایها از ستاره دنباله دار بیلا گرفته شده است. با این حال بطور کلی صورتی که در آن مدار روشن با مرئی یک رگبار شهابی واقع شده است، در نامگذاری رگبار شهابی نقش تعیین کننده‌ای دارد. اغلب مشاهده شده است که در مدار رگبار شهابی با مدار ستارگان دنباله دار تطابق دارد و در نتیجه دانشمندان بطور کلی به این نتیجه می‌رسند که رگبارهای شهابی خرده ریزه‌هایی از ستارگان دنباله دار موجودند.
| نام و تاریخ مشاهده |
نیمکره |
| نطاقیها (6-1 ژانویه ) |
شمالی |
| دلویهای اتا (24 آوریل-20 مه) |
هر دو |
| جوزائیها (16-7 دسامبر) |
هر دو |
| برساووشیها (23ژوئیه-20اوت) |
هر دو |
| جباریها (27-16اکتبر) |
شمالی |
| ثوریها (20 اکتبر-30 نوامبر) |
هر دو |
| اسدیها (20-15 نوامبر) |
هر دو |
گودالهای شهابسنگی روی زمین
گودالهای شهابسنگی در تمام قاره‌های زمین یافت می‌شوند و تعدادی از این گودالها عبارتند از:
| گودال |
مکان |
قطر |
| بارینگر |
آریزونا |
2/1 کیلومتر (0.7 مایل) |
| نیوکبک |
کانادا |
4/3 کیلومتر(2.1 مایل) |
| چیکسولوب |
مکزیک |
180 کیلومتر (112 مایل) |
| ولف گریک |
استرالیا |
0/88 کیلومتر (0.5 مایل) |
| ریس |
آلمان |
24 کیلومتر (15 مایل) |
| گاسر بلاف |
استرالیا |
22 کیلومتر (13.7 مایل) |
| لونار |
هند |
8/1 کیلومتر (1.1 مایل) |
| باتلاق شور پرتوریا |
آفریقای جنوبی |
1/1 کیلومتر (0.2 مایل) |
عناصر تشکیل دهنده شهاب سنگها
منطقه‌های اطراف حفره‌های شهاب سنگی ، منابع غنی مواد شهاب سنگی هستند. از نواحی اطراف حفره‌های بزرگ ، خروارها شهاب سنگ بدست آمده است. با وصل کردن همه انواع شهاب سنگها به یکدیگر در می‌یابیم که ده عنصر زیر بیش از 99 درصد وزن ماده شهاب سنگ را تشکیل می‌دهند.
مباحث مرتبط با عنوان
