سلامتی از دیدگاه پزشک عبارت است از مطابقت با معیارهای معین نظیر شاخصهای فیزیکی ، هنجارها ، میزان‌های بیوشیمیایی ، معیارهای فیزیولوژیکی و ... حتی این شاخصها در رابطه با عوامل مثل نژاد ، استراحت ، ورزش ، غذا ، عادات گرسنگی کشیدن ، آب و هوا و ... حالات متفاوت به خود می‌گیرد. چندین دهه پیش سازمان جهانی بهداشت ، سلامتی را در "یک حالت رفاه کامل جسمی ، روانی ، اجتماعی و نه صرفا عدم بیماری تا ناتوانی" تعریف کرد. در سالهای اخیر با گنجاندن توانایی داشتن "یک زندگی از نظر اقتصادی و اجتماعی مثمر" این تعریف تقویت شده است.

عوامل موثر بر سلامتی

بعد جسمی

وراثت ، تعریف سلامتی از دیدگاه ژنیتیکی حالتی است که ژنهای مربوط و مخصوص نقایص و بی‌نظمی‌های جدی وجود نداشته باشد و هیچ نوع انحراف هم از نظر مجموع مقدار کروموزومی کاریوتیپ یا مقدار تعیین شده به عنوان ژنوتیپ در کار نباشد و تشکیلات ژنتیک ، ژنهای مربوط به ویژگیهای هنجار و کاریوتیپ هنجار را داشته باشد.

بعد عاطفی

فشار روحی و روانی در طولانی مدت سیستم‌های بدن را درگیر نموده و اضطراب بر عادات بهداشتی تاثیر می‌گذارد.

بعد هوشی (ذهنی)

بعد هوشی تواناییهای شناختی ، سوابق آموزشی و تجربیات گذشته را در بر می‌گیرد، اینها روی پاسخهای مدد جو نسبت به آموزش در مورد سلامتی و واکنش نسبت به مراقبت پرستار در طی بیماری تاثیر می‌گذارد.

بعد محیطی

بعد محیطی به دو گروه درونی و بیرونی تقسیم می‌شود. محیط درونی شامل هر جز یا همه اجزای بافتها ، اندامها و دستگاهها و عملکرد هماهنگی دستگاهها است. محیط بیرون همان محیط زیست بیرونی است. مثل مسکن ، اصول ترویج بهداشت ، آب و هوا ، آلودگی هوا ، غذا و آب.

بعد فرهنگی و اجتماعی

اعمال و اعتقادات بهداشتی قویا تحت تاثیر سطح اقتصادی ، روش زندگی ، خانواده و فرهنگ فرد قرار می‌گیرد. سبک زندگی از طریق روابط متقابل فرد با والدین ، دوستان ، خواهر و برادر ، افراد هم سن و از طریق دبستان و رسانه‌های گروهی آموخته می‌شود. بسیاری از بیماریهای امروزی بخصوص در کشورهای پیشرفته ( بیماریهای شریان کرونر قلب ، سرطان ریه و ...) با دگرگونیهای سبک زندگی رابطه دارد.

بعد اقتصادی

وضعیت سلامت با میزان درآمد سرانه ، سطح آموزش ، تغذیه و اشتغال ، مسکن و ... تعیین می‌شود.

بعد اخلاقی

اعتقادات و ارزشهای مذهبی و اخلاقی اجزای مهمی هستند که یک فرد در سلامتی و بیماری باید داشته باشد.

تعریف بیماری از دیدگاههای مختلف

بیماری دلالت بر شرایطی دارد که جسم ، انسان را مریض کرده و عملکرد طبیعی بدن را به هم می‌زند. فرهنگ Webster بیماری را در حالتی که طی آن سلامت بدن کاهش یافته و از وضعیت سلامتی و سالم دور شده باشد و تغییر بدن موجب قطع عملکرد حیاتی شود، تعریف می‌کند. فرهنگ Oxford بیماری را حالتی که بدن یا بخشی از اندام‌های بدن دچار قطع عمل شوند یا از کار بیافتند، تعریف کرده است.

از دیدگاه اکولوژی ، بیماری عبارت است از بدی تنظیم عمل اندام‌های انسانی در رابطه با محیط زیست. ساده ترین تعریف بیماری آن است که بیماری نقطه مقابل سلامتی است. بین کلمات ناراحتی، ناخوشی و بیماری تفاوت هایی وجود دارد. ناراحتی به معنی آن است که یکی از اعمال بدن درست کار نمی‌کند (اختلال عمل فیزیولوژیک یا روان شناختی). اما ناخوشی نه تنها به هنگام وجود ناراحتی خاص در بدن بلکه برای ادراک شخصی از آن ناراحتی و رفتار شخصی در برابر آن است و نشانه تاثیر ناراحتی بر محیط روانی و اجتماعی شخص هم هست (حالات ذهنی شخص که احساس می‌کند حالش خوب نیست).

عوامل موثر بر بیماری

عوامل موثر بر بیماری دو نوع هستند: عوامل بیماری‌زای زیست شناختی و عوامل مربوط به میزبان.

عوامل بیماری‌زای زیست شناختی

موجودات زنده‌ای مانند ویروس ، ریکتزیاها ، قارچها ، میکروبها ، تک‌یاخته‌ای های انگلی یا پریاخته‌ها هستند.

• عوامل فیزیکی : قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد ، سرما ، رطوبت ، فشار ، پرتوها ، الکتریسیته و سر و صدا و ... موجب ناراحتی می‌شود.
  
  
• عوامل تغذیه‌ای : این عوامل می‌تواند پروتئین‌ها ، چربیها ، کربوهیدراتها ، ویتامینها ، مواد معدنی و آب باشند. هر گونه افزایش یا کمبود در خوردن اجزای غذا می‌تواند موجب اختلالات تغذیه‌ای شود. سوء تغذیه‌ای پروتئین ، انرژی ، کم خونی ، چاقی ، کمبود ویتامینها. برخی از دشواریهای تغذیه‌ای بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهند.
  
  
• عوامل شیمیایی : عوامل شیمیایی دو نوع اند: عوامل شیمیایی درون زا و عوامل شیمیایی برون‌زا. بعضی مواد شیمیایی در نتیجه به هم خوردن اعمال بدن تولید یا اضافه می‌شوند. مانند اوره (اورمی) ، بیلیروبین سرم (زردی) ، کتونها (کتوزیس) ، اسید اوریک (نقرس) ، کربنات کلسیم (سنگهای کلیوی) و ... . همیچنین موادی هستند که از خارج به بدن میزبان وارد می‌شوند مانند مواد آلرژی‌زا ، فلزات ، بخارها ، گرد و خاک ، گازها ، مواد حشره کش و غیره. این عوامل از راه استنشاق ، خوردن یا تلقیح ، بدن وارد می‌شوند.
  
  
• عوامل مکانیکی : تماس مزمن به عوامل ساینده یا نیروهای دیگر ممکن است سبب له شدگی ، پارگی ، تغییر رنگ و ... حتی مرگ بشود.
  
  
• عوامل اجتماعی بیماری‌زا : فقر ، سیگار کشیدن ، اعتیاد به دارو و الکل ، سبک زندگی ناسالم ، دور ماندن از اجتماع ، محرومیت از محبت مادری.

عوامل مربوط به میزبان

• ویژگیهای زیست شناختی : عوامل ژنتیک و سطح مواد زیست شیمیایی در خون (مثلا کلسترول خون) ، گروههای خونی و آنزیمی ، ترکیب سلولی خون ، عوامل ایمنی شناختی و اعمال فیزیولوژیک اندامهای مختلف دستگاههای بدن مانند فشار خون ، تهویه ریوی و ... .
  
  
• ویژگیهای جمعیت شناختی : سن ، جنس و نژاد.
  
  
• ویژگیهای اقتصادی – اجتماعی : مانند وضعیت اقتصادی اجتماعی ، آموزش ، شغل ، استرس ، وضعیت تاهل ، مسکن و غیره.
  
  
• عوامل مربوط به سبک زندگی : مانند صفات شخصیتی ، عادات زندگی ، وضع تغذیه ، ورزش ، مصرف الکل ، الگوهای رفتاری ، به سیگار و مواد مخدر.

کمبود یا افزایش و یا نبود یک عامل لازم برای سلامتی

1. عوامل شیمیایی مانند هورمونها (انسولین ، استروژن) و آنزیمها.
2. عوامل غذایی
3. فقدان اندامها مانند تیموس.
4. فقدان بخشی از اندامها مانند نقایص قلبی.
5. عوامل کروموزمی مانند مونگولیسم و سندرم ترنر.
6. عوامل ایمنی شناختی مانند آگاماگلوبولینی.

مباحث مرتبط با عنوان

• اکولوژی
• انواع بیماری
• بهداشت عمومی
• بهداشت فردی
• تغذیه
• ژنتیک
• فشار روانی
• فیزیک تندرستی
• محیط زیست
• میکروب از دیدگاه دین
• میکروب و بیماری
• وراثت