آشنایی
منشا اصلی
آبهای زیرزمینی ، آبهای سطحی هستند که در زمین فرو می‌روند، ولی منابع دیگری نیز مانند آب موجود در رسوبات ، آب موجود در سطح
ماگما و نیز تراوش آب دریاها ، در تامین آب زیرزمینی نقشی به عهده دارند. فرآیندی را که در نتیجه آن آب از سطح به درون
خاک وارد می‌شود،
نفوذ می‌گویند و جریان آب را در داخل خاک که در صورت ادامه سرانجام به لایه‌های آبدار می‌رسد، با لفظ
فرونشست بیان می‌کنند. نفوذ آب به خاک غیر اشباع تحت تاثیر او
نیروی ثقل و
موئینه صورت می‌گیرد، ولی در خاک اشباع تنها نیروی ثقل عمل می‌کند. در اثر فرونشست ، آب در سنگهای قابل نفوذ جمع شده و سفره‌های آبدار را تشکیل می‌دهند.
چه سنگهایی تشکیل سفره آبدار می‌دهند؟
آبهای زیرزمینی معمولا در سنگها و موادی که دارای
تخلخل هستند، جمع می‌شوند. سنگی که سفره آبدار تشکیل می‌دهد، علاوه بر تخلخل باید دارای نفوذپذیری نیز باشد، تا بتواند آب زیرزمینی را از خود عبور دهد. مثلا مواد رسی با وجود تخلخل زیاد به علت نفوذ ناپذیر بودن ، نمی‌توانند تشکیل سفره آبدار را بدهند. سنگهایی که شکافهای متعدد و مرتبط به هم دارند، نیز برای تشکیل سفره آبدار مناسبند. بیش از 90 درصد سفره آبدار را سنگهای نامتراکم که قسمت اعظم آنها را شن و ماسه تشکیل می‌دهد، شامل می‌شود. گاهی نیز
سنگهای آذرین و دگرگونی به علت داشتن شکستگی‌های زیاد ، می‌توانند تشکیل سفره آبدار بدهند. بطور کلی سه نوع سفره آبدار وجود دارد که در زیر راجع به آنها بحث می‌شود.
سفره‌های آزاد
سفره‌های آزاد ، لایه‌های آبداری هستند که بین آنها و سطح زمین لایه غیر قابل نفوذی وجود نداشته باشد. به سطح حد بالایی آب در این سفره (منطقه اشباع)
سطح ایستابی گفته می‌شود. در سفره‌های آزاد سطح آب به حالت آزاد قرار دارد و فشار آن تقریبا برابر فشار اتمسفر است.
گاهی در بالاتر از سطح ایستابی سفره‌های آزاد ، لایه کم و بیش غیر قابل نفوذ کوچکی دیده می‌شود که آب نفوذی به صورت یک عدسی در روی آن یک سفره کوچک تشکیل داده است، به این پدیده
سفره آویزان یا
سفره معلق و سطح آب محدود آن را
سطح ایستابی معلق می‌گویند.
سفره‌های تحت فشار یا محصور
سفره تحت فشار یا سفره محصور ، لایه آبداری است که بین دو لایه غیر قابل نفوذ قرار گرفته و به سب بالاتر بودن سطح ایستابی در محل تغذیه سفره ، آب در سایر نقاط آن تحت فشار می‌باشد. اگر چاههایی در این نوع سفره حفر شود، سطح آب در چاهها بالا خواهد آمد. به یک سطح فرضی که سطح آب این چاهها را به هم وصل می‌کند،
سطح پیزومتری گفته می‌شود. چنانچه سطح پیزومتری از سطح زمین بالاتر باشد، آب چاه خود به خود فوران خواهد کرد، چون این پدیده برای اولین بار در منطقه
آرتوز فرانسه مطالعه شده، سفره‌های تحت فشار را
سفره‌های آرتزین نیز می‌گویند.
ایجاد چشمه
سطح ایستابی در سفره‌های آزاد و سفره‌های معلق در جائی که سطح زمین را قطع می‌کند، باتلاقها و چشمه‌ها را بوجود می‌آورند. منشا چشمه‌های پر آب که گاه پس از خروج رودهای نسبتا مهمی را تشکیل می‌دهند، از سفره‌هایی است که در سنگهای آهکی پر حجم وجود دارند که آنها را
چشمه‌های کارستیک می‌گویند. سفره‌های آزادی که سطح ایستابی آنها بستر رودها را قطع می‌کند، در مواقع کم آبی قسمتی از جریان رودخانه را تامین می‌کنند (
رودهای زاینده). در مقابل زمانی که سطح آب در رودخانه بالاتر از سطح ایستابی سفره باشد، آب رودخانه سفره زیرزمینی را تغذیه خواهد کرد.
مباحث مرتبط با عنوان
