برگهای ویژه کار
بعضی از
برگها گذشته از غذاسازی و یا بجای آن ٬ کارهای ویژه ای انجام می دهند .
تیغ ها و
خارها در بعضی از گیاهان برگهای محافظ گیاه هستند و نمی گذارند
جانورانگیاه را بخورند . در بعضی از
گیاهان ٬ مانند
کاکتوس ٬ همه برگهای محافظ ٬ خار هستند و عمل
فتوسنتز را ساقه سبز و ضخیم گیاه انجام می دهد .
برگهای ذخیره ای نیز ویژگیهایی دارند ٬ بعضی از آنها ٬ مثل
پیاز خوراکی ٬ غذاساخته شده را بجای
ساقه و
ریشه در برگها ذخیره می کند . بسیاری از
گیاهان مناطق خشک دارای برگهای ضخیم و گوشتی هستند که آب را در خود ذخیره می کنند . مثلا" دمبرگ نوعی درخت در
ماداگاسکار ٬ مقدار زیادی آب ذخیره می شود . رهگذران تشنه با سوراخ کردن دمبرگ ٬ از آب درون آن استفاده می کنند .
پیچکها
برگهای باریک و کشیده هستند و به بالا رفتن گیاه کمک می کند . درنخود ٬ برگچه انتهایی برگ مرکب به پیچک تبدیل شده است .
برگکها دارای نوعی ویژگی هستند . این برگها کوچک و ساده اند و در قسمت زیرین شکوفه بعضی از گیاهان می رویند . در گیاه بنت قنسول برگک رشد می کند ٬ رنگی
می شود و بخشی از
گل بشمار می رود .
برگهای
حشره خوار نیز ویژگیهایی دارند . این برگها می توانند حشره ها را جذب کنند و بدام بیاندازند . این
گیاهان بیشتر در منطقه های مرطوب رشد می کند و مواد غذایی خود را از شکار حشره ها بدست می آورد .
زندگی برک از درون جوانه آغاز می شود . جوانه بخشی از قسمت رشد یابنده
ساقه است و از قسمت بالایی محل اتصال دمبرگ به
ساقه سر می کشد . در گیاهانی مانند علفها ٬ که دارای ساقه نرم هستند برگ تنها یک بار می روید و با فرا رسیدن
زمستان رویش برگ کاملا" متوقف و گیاه کاملا" خشک می شود . اما در گیاهانی که دارای ساقه چوبی هستند ٬ مانند درختان و درختچه های خزان برگ ٬ در هر سال برگهای جدیدی
می رویند . در زمستان ٬ برگهای داخل جوانه ها فعالیت حیاتی اندکی دارند . در
بهار گرما و
رطوبت جوانه ها را فعال می کند . آنها نخست غذای خود را از برگهای قدیمی و یا از غذای ذخیره شده درگیاه به دست می آورند ٬ سپس طی یک تا چند هفته کاملا" رشد می کنند و غذای خود را می سازند . برگهای رشد کرده ٬ گذشته از غذای خود ٬ مقداری غذای اضافه نیز می سازند که برای مصرف یا ذخیره در سایر قسمتهای گیاه انباشته می شود .
رنگ
برگ در طی رشد از سبز روشن به سبز تیره تغییر می کند . سپس دیواره های سلولها ضخمیتر می شود و استحکام برگ افزایش می یابد . با نزدیک شدن فصل
سرما و فرارسیدن پاییز دگرگونیهایی در
برگ درختان و درختچه های خزان کننده به وجود می آید . در محل اتصال دمبرگ به
ساقه ٬ لایه ای
سلولی به نام لایه جداکننده شکل می گیرد . تشکیل لایه جدا کننده مانع انتقال
آب و مواد غذایی به
برگ می شود . در نتیجه پس از مدتی برگها از لایه جدا کننده آویزان می شوند و به
زمین می افتند . رنگ سبز برگها در پاییز تغییر می کند و زرد ٬ قرمز ٬ نارنجی و ارغوانی می شود ٬ زیرا برگها ٬ گذشته از
سبزینه (کلروفیل ) ٬ رنگدانه های دیگری نیز دارند . وجود این رنگدانه ها سبب می شود که آنها پس از متوقف شدن عمل فتوسنتز به رنگهای گوناگون دیده شوند .
قارچها و
باکتریها
برگهای افتاده بر
زمین را
تجزیه و مصرف می کنند .
شکل ظاهری برگها
شکل ظاهری برگها بسیار متنوع است . آنها به شکلهای
دایره ٬
بیضی ٬نیزه٬پر٬پنجه٬قلب و بسیاری شکلهای دیگر هستند ٬ اما در مجموع می توان آنها را به سه گروه تقسیم
کرد : برگهای پهن ٬ برگهای باریک و برگهای سوزنی . غیر از این سه گروه بعضی
گیاهان مانند سروکوهی برگهای پولک مانند دارند . شگل برگ گیاهان یکی از راههای مهم شناسایی نوع گیاه است .
طول بیشتر برگها میان ٥/٢تا ٣٠ سانتی متر است . اما برگ بعضی از گیاهان بسیار بزرگ است . مثلا" طول بعضی از برگهای نوعی
نخل آفریقایی به ٢٠ متر هم می رسد . قطر نوعی از برگهای شناور که در مردابهای
آمریکای جنوبی می رویند ٬ به ٨/١ متر
می رسد . همچنین در
مرداب انزلی ٬ قطر برگهای دایره ای
نیلوفر آبی گاه بیش از ٥٠ سانتیمتر است . برگ بعضی از گیاهان بسیار کوچک است .
تعداد برگهای گیاهان گوناگون نیز متفاوت است . گیاهانی مانند
گندم و
ذرت دارای چند
برگ هستند . درختان کهنسال
نارون صدها هزار برگ دارند . بعضی از گیاهان تنها یک برگ دارند .
برگها یا ساده هستند یا مرکب .
برگی که یک پهنک داشته باشد برگ مرکب است . پهنکهای برگ مرکب را برگچه می نامند .
برگچه های برگ مرکب بصورت پر یا پنجه روی ساقه قرار می گیرند.در آرایش نوع پر ٬ برگها شبیه شانه ای دو طرف رگبرگ اصلی جای می گیرند ٬ مانند برگ
درخت گردو و
زبان گنجشک . بچه های برگهای مرکب پنجه ای از انتهای دمبرگ می رویند ٬ مانند برگ شبدر . در بعضی از گیاهان ٬ برگچه ها به برگچه های کوچکتری تقسیم می شوند . این برگها را برگ مرکب دوگانه می نامند مانند برگ
هویج و
شبت( شوید ) .
لبه و طرح رگبرگهای پهنک
برگها گوناگون است . بعضی پهنکها دارای لبه صاف ٬ بعضی دانه دار و بعضی کنگره دار هستند .
لبه بیشتر برگهای باریک و سوزنی صاف است . لبه پهنک بیشتر گیاهانی که در منطقه اقلیمی
استوایی و
نیمه استوایی می رویند نیز صاف است . لبه پهنک درختانی مانند ٬
پرتقال ٬
نارون و
گیلاس دانه دار است و روی آنها روزنه هایی وجود دارد . بخشی از آب اضافی گیاه از راه این روزنه ها خارج می شوند . لبه برگ بعضی از گیاهان ٬ مانند
توت سفید و
بلوط جنگلی ٬ کنگره دار است .
فایده های برگ
برگها نقش بسیار مهمی در چرخه غذایی
جانوران و
انسان دارند . بسیاری جانوران ٬ مانند
گاو و
گوسفند و
بز ٬ از گیاهان تغذیه می کنند . جانوران گوشتخوار نیز با تغذیه از جانوران گیاهخوار به طور غیر مستقیم به گیاهان وابسته هستند .
استفاده از انواع سبزیها بصورت خام و پخته بخشی از نیاز غذایی انسانها را برطرف
می کند . انسان از برگ گیاهان استفاده های دیگری نیز می کند . مثلا" با خشک کردن برگ
بوته چای ٬ چای تهیه می کند و از
برگهای روغندار انواع روغنها را می سازد . از برگهای
آویشن برای خوش طعم ساختن غذا ٬ از برگ درخت
اوکالیپتوس و بسیاری از گیاهان دیگر برای تهیه داروها و از برگ
توتون در ساختن
سیگار استفاده می کند .
شکل ٬ رنگ و طرح برگها الهام بخش هنرمندان در نقاشی و عکاسی بوده است .
جمع آوری و خشک کردن برگها نیز از سرگرمیهای سودمند است .