| لوله گوارش شامل مری ، معده ، و روده‌هایی می‌باشد که دیواره آنها از نظر ساختمانی مشابه بوده و از 4 لایه به اسامی: مخاط ، زیر مخاط ، عضلات و ادونتیس یا سروز تشکیل شده است. |
مقدمه
دستگاه گوارشی با گرفتن غذا ، تخریب مکانیکی ، هضم و جذب و دفع موادی که هضم نشده‌اند انجام وظیفه می‌کند. مواد حاصل از گوارش از طریق گردش خون و لنف به
بافتهای بدن حمل می‌شوند. در نهایت این مواد به درون سلولها رفته و در فعالیت آنها شرکت می‌کنند. دستگاه گوارش شامل اندامهای اصلی نظیر دهان ، مری ، روده‌ها و غدد ضمیمه می‌باشند. دهان اندام ورودی لوله گوارشی است.
انقباضات دیواره معده غذا را با آنزیمهای گوارشی و اسیدکلرهیدریک مخلوط می‌کند و آن را به توده نیمه مایعی تبدیل می‌کند این توده ابتدا به ناحیه ابتدایی روده کوچک یعنی دوازدهه وارد می‌شود که دارای آنزیمهای گوارشی لوزوالمعده است. ماده حاصله در روده کوچک جذب شده در کبد ذخیره شده تغییر حاصل می‌کند و سپس به درون
دستگاه گردش خون جریان می‌یابد. باقیمانده مواد وارد روده بزرگ شده، آب آنها گرفته می‌شود و به صورت مدفوع از مخرج دفع می‌گردد.
مخاط
این لایه غشای مخاطی نیز نامیده می‌شود و خود از سه لایه تشکیل شده است : اپی تلیوم ، آستر و عضلات مخاطی.
اپی تلیوم
اپی کلیوم لوله گوارش با توجه به نوع کاری که در آن ناحیه انجام می‌دهد، متفاوت است. مثلا در مری سنگفرشی مطبق غیر شاخی و در روده‌ها و معده از نوع منشوری ساده می‌باشد.
آستر
آستر لوله گوارش
بافت همبند شلی است که حاوی
عروق خونی و لنفی ، اعصاب ، سلولهای
عضله صاف و سلولهای لنفاوی پراکنده پاندولهای لنفی است که اولین سد دفاعی را در مقابل
آنتی ژنهای وارده بر بدن از طریق لوله گوارش تشکیل می‌دهند. آستر قسمتهای مختلف لوله گوارش حاوی غدد می‌باشد. پیشروی آستر به زیر اپی‌کلیوم در
روده کوچک برجستگیهای انگشت مانندی به نام پرز یا ویلی ایجاد می‌کند.
عضلات مخاطی
از نوع عضلات صاف می‌باشند که به صورت یک لایه حلقوی در داخل و یک لایه طولی در خارج یا به صورت یک لایه واحد طولی دیده می شوند. عضله مخاطی طبقه مخاط و زیر مخاط را از هم جدا می‌کند.
زیر مخاط
از بافت همبند مثل حاوی عروق خونی و لنفی و شبکه اصلی زیر مخاطی یا مایسنر می‌باشد. طبقه زیر مخاط در مریو دوازدهه حاوی غدد موکوسی است. پیشروی این لایه در زیر طبقه مخاطی ، باعث پیدایش چینهای طولی می‌گردد.
طبقه عضلانی
از دو لایه عضلات حلقوی در داخل و طولی در خارج تشکیل شده است که در دیواره معده به صورت سه لایه مورب ، حلقوی و طولی می‌باشد. بافت همبند بین عضلانی در این لایه حاوی
شبکه عصبی میانتریک یا اورباخ می‌باشد.
ادونتیس یا سروز
خارجی‌ترین لایه لوله گوارش که از بافت همبند شل تشکیل شده است. در ساختمانهایی که خارج از حفره شکمی قرار دارند. لایه همبندی خارجی در امتداد با بافت همبند اطراف می‌باشد و ادونتیس نامیده می‌شود. پرده‌های سروزی شامل دو لایه می‌باشند که یک لایه آن به سطح
ارگلان می‌چسبد و لایه احشایی نامیده می‌شود و لایه دیگر آن به جدار حفره می‌چسبد و لایه جداری نامیده می‌شود. فضای بین دو لایه حاوی مایع شفافی به نام
مایع سروزی است که از پرده‌های سروزی تشکیل تراوش می‌شود. پرده سروزی اطراف لوله گوارش
صفاق ، اطراف قلب
پری‌کارد و اطراف ریه‌ها
جنب نام دارد.
مری (Esophagus)
مری لوله‌ایست به طول 30 - 25 سانتیمتر که
حلق را به
معده متصل می‌کند. مواد بلعیده شده پس از ورود به مری در اثر انقباضات سریع عضلات دیواره آن به مری می‌رسند. اپی‌تلیوم مخاط مری از نوع سنگفرشی مطبق غیر‌شاخی است. طبقه عضلانی در 3/1 فوقانی مری از نوع مخطط است. بنابر این بطور ارادی می‌توان غذای بلعیده شده را برگشت داد. قسمت میانی مری شامل هردو نوع صاف و مخطط و 3/1 تحتانی مری فقط از
عضلات صاف تشکیل شده است.
معده (STOMACH)
معده قسمت گشاد شده‌ای از لوله گوارش می‌باشد که از لحاظ آناتومیک چهار ناحیه در آن قابل تشخیص می‌باشد. کاردیا (در محل اتصال به مری) فوندوس (Fondues) یا
طاق معده ،
تنه معده (body) و پیلور (Pylorus) یا
باب المعده که در محل اتصال معده به دوازدهه قرار دارد، حجم معده در حدود 1 تا 1.5 لیتر می‌باشد که در برخی افراد تا 4 لیتر هم افزایش می‌یابد. مخاط معده حاوی چینهای طولی است که صاف شدن این چینها به انبساط معده کمک می‌کند. اپی‌تلیوم مخاط معده از نوع منشوری ساده می‌باشد که با فرو رفتن در عمق آستر ، چاله‌های معدی را بوجود می‌آورد.
ترشحات
غدد گاستریک به عمق این چاله‌ها تخلیه و سپس به سطح معده می‌رسد. سلولهایی تحت پوشش مخاط موکوس ترشح می‌کنند که بافت معده را از اثرات
اسید معده حفظ می‌کند. غدد معدی که در لایه آستر مخاط معده قرار دارند از نوع لوله‌ای ساده و یا منشعب بوده و از سلولهای مختلفی تشکیل شده‌اند که عبارتند از سلولهای
موکوسی گردن ( که موکوس اسیدی ترشح می‌کنند) سلولهای اصلی(که آنزیمهای پپسین ،
لیپاز و
رنین را ترشح می‌کنند).
سلولهای کناری ( که اسید معده را ترشح می‌کنند) و
سلولهای آنته و اندوکرین (سروتونین و گاسترین) ترشح می‌کنند.
مواد غذایی در معده 3 تا 4 ساعت توقف کرده و با ترشحات معده که پس از خوردن غذا به حدود یک لیتر می‌رسد مخلوط شده و کیموس نامیده می‌شود. ضمن تشکیل کیموس معدی وجود اسفنکتر کاردیا مانع از برگشت محتویات مری می‌شود. در صورت اختلال در عملکرد این سیستم ، برگشت کیموس معدی به مری باعث پیدایش زخمهای مخاطی در مری می‌گردد. پس از آماده شدن کیموس معدی تحت نفوذ PH اسیدی آن اسفنکتر پیلوریک باز شده و موجب تخلیه محتویات معده به دوازدهه می‌گردد. به علت اسیدی بودن محتویات معده بروز زخمهای مخاطی در دوازدهه نیز شایع می‌باشد.
روده کوچک
روده کوچک لوله‌ای است به طول 6 متر (در بدن انسان زنده به علت انقباض عضلات 3 تا 4 متر) که در حد فاصل معده و
روده بزرگ قرار گرفته است. 20 تا 25 سانتیمتر ابتدای روده را دوازدهه، 1.5 متر بعدی را
ژژونوم و 4 متر بقیه را
ایلئوم می‌نامند. لوله به عنوان محل اصلی هضم و جذب مواد غذایی برای افزایش سطح خود ، خصوصیات مورفولوژیک زیادی شامل چینهای حلقوی ، پرزها ، میکرویلی و کربیتها را پیدا کرده است. مخاط لوله باریک از سلولهای مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از :
- سلولهای جذب‌کننده: حاوی آنزیمهای گوارشی برای هضم و آنزیمهایی برای فعال کردن پیش‌‌آنزیمها و پروتئینهای حامل برای جذب مواد هضم شده می‌باشند. از جمله آنزیمهای موجود دی‌ساکاریدازها برای تجزیه دی‌ساکاریدها ، آمینوپپتیدازها و دی‌پپتیداز برای تجزیه پلی‌پپتیدها و دی‌پپتیدها به اسیدآمینوهاو آنزیم آنتروکیناز که تریپسینوژن غیر‌فعال مترشحه از پانکراس را به تریپسین فعال تبدیل می‌کند.
- سلولهای جامی: که گلیکو‌پروتئین اسیدی ترشح می‌کنند که سلولها را لغزنده ساخته و دارای نقش حفاظتی است.
- سلولهای پانت: غنی از آنزیم ضدباکتری لیزوزیم می‌باشند، در نتیجه در تنظیم فلوئور میکروبی روده دخالت دارند.
- سلولهای انترو‌آندوکرین: هورمونها و پپتیدهای مختلفی را ترشح می‌کنند که شناخته‌ترین آنها سکرتین و کوله سیتوکینین برای کنترل ترشحات پانکراس و صفرا ، سروتونین و سوماتوستاتین شبه گلوکاگن ، موتیلین برای افزایش انقباضات ، نوروتنسین برای کاهش انقباض عضلات.
- سلولهای متمایز نشده: با تقسیم و تملیز خود می‌توانند همه سلولهای اپی‌تتیال روده را جایگزین کنند.
- سلولهای M: این سلولها معرفی کننده آنتی ژن می‌باشند و این عمل را با آنتوسیتوز آنتی ژنها و معرفی آنها به لنفوسیتها انجام می‌دهند.
|
روده بزرگ
روده بزرگ به طول 1.4 تا 1.8 متر ، از انتهای روده باریک شروع و به مجرای مقعد ختم می‌گردد. ابتدای روده بزرگ که در ارتباط با ایلئوم قرار دارد سکوم (Cecum) یا روده کور نامیده می‌شود. قسمتی از روده بزرگ که بین سکوم و آنال‌کانال می‌باشد
کولون نیز نامیده می‌شود که به سه قسمت کولون صاعد ، کولون افقی و کولون نازل تقسیم می‌گردد. کولون نازل در انتها به سیگموئید و رکتوم و نهایتا آنال‌کانال ختم می‌شود.
سکوم و آپاندیس
سکوم قسمت ابتدایی روده بزرگ می‌باشد که زائده
آپاندیس به قسمت بن‌بست آن متصل می‌باشد. آپاندیس زائده انگشت‌مانندی است به طول 5 تا 10سانتیمتر و قطر متوسط 0.8 سانتیمتر که با افزایش سن ، قطر آن کاهش می‌یابد. دیواره آپاندیس مرکب از 4 لایه‌ای است که در سایر قسمتهای لوله گوارش یافت می‌شود. مخاط آپاندیس شبیه روده بزرگ ، فاقد پرز و چین و حاوی غدد لوله‌ای مستقیم می‌باشد. اپی‌تلیوم پوشاننده آن عمدتا از سلولهای جذب‌کننده و جامی و تعدادی سلول انترواندوکرین ترکیب یافته است.
کولون
وظیفه اصلی کولون جذب
آب و املاح می‌باشد که در نتیجه آن مواد هضم نشده وارده از روده باریک به کولون از حالت مایع به حالت جامد درآمده و مدفوع نامیده می‌شود. با توجه به عملکرد روده بزرگ که در اصل هدایت مواد هضم نشده به خارج از بدن می‌باشد، روده بزرگ فاقد چین و پرز می‌باشد.
آنال‌کانال
لوله‌ایست به طول 2.5 سانتیمتر که دارای دو قسمت فوقانی و تحتانی است که از نظر جنینی قسمت فوقانی از رکتوم و قسمت تحتانی از مقعد اولیه حاصل می‌شود. در جدار آنال‌کانال فوقانی
عضلات صاف حلقوی ضخیم شده و اسفنکتر داخلی آنال را بوجود می‌آورد. در حالیکه اسفنکتر خارجی آنال از عضلات مخطط بوجود آمده است.
مباحث مرتبط با عنوان
