ساختمان های رسوبی
دید کلی
ساختمان های رسوبی شامل اشکالی است که در توده های سنگی وجود دارد و از نظر اندازه از اجزای تشکیل دهنده سنگ بزرگتر می باشد. ساختمان های رسوبی به دو گروه اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. ساختمان های رسوبی اولیه آنهایی هستند که همزمان با رسوبگذاری و یا کمی بعد از آن و قبلا از سنگی شدن رسوبات تشکیل شده اند. ساختمان های رسوبی ثانویه آن دسته از اشکال رسوبی هستند که بعد از
رسوبگذاری و تحت تاثیر فرآیندهای دیاژنز تشکیل شده اند.
ساختمان های رسوبی اولیه
این دسته از ساختمان های رسوبی براساس عوامل تشکیل دهنده آنها به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول شامل آنهایی است که تحت تاثیر عوامل فیزیکی یا مکانیکی درست شده اند و گروه دوم شامل ساخت هایی است که توسط موجودات زنده تشکیل شده اند.
ساختمان های رسوبی اولیه فیزیکی
این دسته از ساختمان های رسوبی تحت تاثیر فرآیندهای فیزیکی در هنگام رسوبگذاری و یا قبل از سنگی شدن رسوبات تشکیل شده اند. ساختمان رسوبی اولیه فیزیکی خود سه بخش درون لایه، ساختمان های موجود در سطح فوقانی و ساختمان های موجود در قسمت زیرین لایه تقسیم میشوند.
خود لایه یکی از مهمترین ساختمان های رسوبی می باشد و عبارت است از بخشی از سنگ های رسوبی که توسط جنس سنگ، ساختمان داخلی و بافت از لایه پایینی و بالایی خود جدا می شوند. لایه ها توسط سطحی به نام سطح لایه از هم جدا می شوند. سطح لایه نشاندهنده نبود رسوبگذاری، یا تغییر شدید در شرایط رسوبگذاری تخریب می باشد.
ساختمان های درون لایه ای
- لامیناسیون های مسطح
واژه لامینه در مورد چینه ها و لایه هایی به کار می رود که ضخامت آنها کمتر از یک سانتی متر می باشد. بیشتر طبقات رسوبی در داخل خود حاوی لامیناسیون هایی هستند که اغلب آنها به صورت موازی یا با زاویه کمی نسبت به سطح لایه قرار می گیرند. به طور کلی لامیناسیون ها در رسوبات با اندازه های متفاوت در حد سیلت، ماسه، و گراول دانه ریز تشکیل می گردند.
در جریان بالای آب (سرعت زیاد) لامیناسیون های مسطح بیشتر در ماسه و سیلت تشکیل می شوند. در سرعت بالای آب
ریپل مارک، امواج ماسه ای و یا دون ها نمی توانند تشکیل شوند و تنها ساخت حاصله فقط لامیناسیون مسطح می باشد.
در جریان پایین آب (سرعت کم)، لامیناسیون های افقی بیشتر در رسوبات ماسه ای که اندازه دانه های آنها از 6/0 میلی متر درشت تر است دیده می شود. که در چنین حالتی سرعت جریان به حد کافی نیست با این که اجازه تشکیل ریپل مارک و غیره را بدهد. البته لامیناسیون های مسطح ممکن است در اثر رسوبگذاری مستقیم ذرات معلق در آب نیز تشکیل شود.
- طبقات توده ای
به طور کلی در رسوبات، لایه بندی دیده می شود ولی گاهی اوقات توده ای بوده و هیچ گونه لایه بندی در آنها دیده نمی شود دو عامل اصلی موجب از بین رفتن لایه بندی در رسوبات می شوند که عبارتند از دیاژنز و بهم ریختگی توسط موجودات زنده. البته در بخش تحتانی رسوبات مربوط به جریان های آشفته نیز هیچ نوع لایه بندی مشاهده نمیشود در واقع نبود لامیناسیون در رسوبات نشان دهنده رسوبگذاری سریع ذرات معلق در آب می باشد.
- ریپل مارک
ریپل مارک ها ساخت های موجی شکل هستند که در اثر حرکت امواج آب یا حرکت باد روی سطوح ماسه ای در محیط های خشکی، حد واسط و دریایی تشکیل می گردند. ریپل مارک ها معمولا به دو صورت دیده می شوند: ریپل مارک های نامتقارن یا جریانی که در اثر حرکت جریان آب یا باد بطوریکه یکطرفه ایجاد می شوند. و شیب دو طرف آنها به یک اندازه نمی باشد و ریپل مارک های نا متفاوت یا ریپل های موجی که شیب در دو طرف ریپل به یک اندازه است و در اثر حرکت امواج تشکیل شده اند.
ریپل ها از دو قسمت تشکیل شده اند: قسمتی که دارای شیب ملایم بوده و در خلاف جهت جریان و قسمتی که دارای شیب تند بوده و در جهت جریان قرار دارد. ریپل های جریانی ممکن است به اشکالی مختلفی مثل مستقیم، مارپیچی یا سینوسی، زنجیره ای، زبانه ای و هلالی دیده شود.
- طبقه بندی مورب
طبقه بندی مورب، فراوان ترین و معمول ترین نوع ساختمان های رسوبی در طبیعت می باشد. طبقه بندی مورب عبارت از یک لایه یا لامینه است که به صورت مورب یا با یک زاویه ای نسبت به طبقات اصلی قرار می گیرد. ضخامت طبقه بندی مورب ممکن است از چند میلی متر تا دهها متر تغییر کند. دونوع طبقه مورب وجود دارد: طبقه بندی مورب مسطح که در این نوع طبقه بندی سطوح فوقانی و تحتانی یک سری طبقه بندی به صورت مسطح می باشد. و طبقه بندی مورب عدسی شکل یا تراف که در این نوع طبقه بندی، سطح تحتانی یک سری، به صورت عدسی می باشد.
بیشتر اوقات طبقه بندی مورب در اثر حرکت ریپل ها، دون ها و امواج ماسه ای تشکیل می گردد. نوع دیگری از طبقه بندی مورب نیز وجود دارد که طبقه بندی مورب در هم نامیده میشود که در آن جهت شیب یک سری مورب با جهت شیب سری بالایی 180 درجه اختلاف دارد و یا به عبارت دگر شیب در دو سری لایه مورب مخالف یکدیگرند.
- طبقات تدریجی (graded):
در این نوع طبقه بندی اندازه ذرات رسوبی بهور تدریجی از پایین به بالا در یک واحد رسوبی کم میشود ضخامت این طبقات ممکن است از یک سانتی متر تا چندین متر تغییر کند. اگر ذرات دانه ریز ماتریکسی در بین ذرات دیده خود نشانه رسوبگذاری بر اثر کاهش سرعت به طور ناگهانی می باشد. در غیر این صورت رسوبگذاری در محیطی صورت گرفته که سرعت به طور تدریجی کاهش پیدا کرده است.
ساختمان های موجود در سطح لایه
- ترک های گلی
ذرات دانه ریز (رسی) پس از رسوبگذاری دارای مقدار زیادی آب در خلل و فرج خود می باشند. چنانچه این رسوبات از آب خارج شوند و در معر21 هوا قرار بگیرند، رفته رفته آب خود را از دست می دهند و باعث انقباض و کشش در سطح رسوبات شده که این انقباضات منجر به اجاد ترک های گلی در سطح لایه ها میشود.
- آثار باران
در اثر فرود آمدن قطرات باران بر روی رسوبات نرم حفره هایی تشکیل می گردد که اطراف آنها برآمده است و آثار باران نامیده می شود. این آثار بیشتر در مناطق باقی می ماند که باران به طور دایمی نبارد زیرا اگر باان به طور دائمی ببارد این آثار شسته شده از بین می روند.
- آثار و قالبهای بلوری
در شرایط مناسب ممکن است بلورهای مختلفی از قبیل نمک ژیپس و یخ و غیره در سطح رسوبات نرم تشکیل گردد. چنانچه شرایط محیط تغییر می کند این رسوبات ذوب شده و از بین می روند. پس از ذوب این بلورها، حفره های باقی مانده از رسوبات پر می شوند و قالب بلوری را تشکیل می دهند. آثار بلورهای نمک در سطح لایه نشان دهنده بالا بودن درجه شوری محیط است.
- آثار شیارهای جریانی
که شیارهای جریانی عبارت است از اشکالی که شبیه به کانالهای دانه دار و شیار مانند و در سطح رسوبات ماسه ای در سواحل تکیل میگردندو این آثار توسط جریان آب های کم عمق در سطح رسوبات ساحلی ساخته می شوند. این اثار در محیط های عهد حاضر دیده شده و احتمال مدفون شدن و حفظ شدن آنها اندک است.
- ساختمان های حفره شده و پر شده
حفره های که در اثر تغییر شدت جریان آب در سطح رسوبات حفر و سپس با رسوبات دیگر پر شده اند را ساختمان های کنده شده یا حفر شده و پر شده می نامند. این نوع رسوبات در رسوبات رودخانه ای به مقدار زیادی یافت می شوند اگر کنده شدگی به مقدار زیاد و در مقیاس خیلی بزرگ صورت گیرد. تشکیل کانال را می دهد.
|
|
ساختمان های موجود در سطح زیرین لایه
- آثار کنده شدگی یا خردشدگی
این ساختمان های رسوبی در اثر تخریب سطح رسوات توسط جریان آب بوجود می آیند. افزایش شدت جریان آب در سطح رسوبات نرم باعث کنده شدن مقداری از آنها می گردد و حفره هایی بوجود می آورد. این نوع ساختمان ها سپس از رسوبگذاری ذرات دانه متوسط (ماسه ای) بر روی طبقات دانه ریز در سطح زیرین این لایه ها تشکیل می گردد که آن را ساختمان های کنده شده می نامند.
یکی از مهمترین ساختمان های حفر شده
فلوت مارک است که شامل یک سری حفره های کشیده غیر ممتد می باشد. و به شکل قاشق می باشد که شیب زیاد آن در جهت جریان و شیب کم آن خلاف جهت جریان است. شکل این حفره ها در سطح زیرین طبقات ماسه ای باقی می ماند که قالب های فلوت یا فلوت کست نامیده می شوند.
- آثار شیاری
آثار شیاری عبارت از شیارهای کشیده ای ات که به طور مستقیم نسبت به یکدیگر قرار می گیرند. این شیارها در اثر کشیده شدن موانع به صورت کششی و یا غلتیدن در سطح رسوبات نرم تشکیل می گردد. پس از رسوبگذاری ذرات دانه متوسط (ماسه ای) بر روی رسوبات دانه ریز شکل این شیارها در سطح زیرین طبقات ماسه ای باقی می ماند و به نام قالب شیاری گفته می شود.
- آثار جناغی
آثار جناغی عبارت از آثار V مانندی است که نوک بسته آن در جهت جریان آب قرار می گیرد. این نوع ساختمان ها زمانی تشکیل می گردند که مانعی در روی یک سطح رسی، که خاصیت چسبندگی دارد به آهستگی حرکت کند. بنابراین رسوبات به علت دارا بودن خاصیت چسبندگی در حاشیه شیاری که مانع در حال حرکت درست می کند چین می خورند. هر مرتبه که مانع کمی از زمین بلند می شود، گرداب هایی که در اثر جریان آب در پشت مانع در حال حرکت به وجود می آید و باعث چین خوردگی رسوبات رسی چسبیده به یکدیگر می گردد. تکرار این فرآیند موجب تشکیل آثار جناغی می شود.
عناوین مرتبط با عنوان