نگاه اجمالی

سیستم عصبی پیرامونی (Peripheral Nervous System) بخشی از دستگاه عصبی است که در خارج از مغز و نخاع قرار دارد و شامل دو بخش سیستم پیکری (Somatic System) و سیستم خود مختار (Autonomic Nervous System) می‌باشد. قسمت پیکری سیستم عصبی پیرامونی (P.N.S) خود به دو بخش اعصاب مغزی و اعصاب نخاعی تقسیم می‌شوند که در واقع اعصاب مغزی از مغز و اعصاب نخاعی از نخاع خارج شده‌اند. از طرف دیگر سیستم خود مختار به دو بخش سمپاتیک (Sympatic) و پاراسمپاتیک (Parasympatic) تقسیم می‌شود که در اندامهای مختلف بدن عملکردهایی متفاوت از یکدیگر و اغلب مخالف هم دارند.

سیستم اعصاب پیکری

اعصاب مغزی

اعصاب مغزی مشتمل بر 12 جفت (24 عدد) عصب هستند که از قسمت‌های مختلف مغز پائینی ، مغز میانی ، و مغز بالایی خارج می‌شوند. این اعصاب بر سه نوع اعصاب حسی ، اعصاب حرکتی و اعصاب مختلط هستند.

اعصاب نخاعی

اعصاب نخاعی مشتمل بر 31 جفت (62 عدد) عصب هستند که از قسمتهای مختلف نخاع خارج و به اندامهای مختلف بدن می‌روند. این اعصاب همگی از نوع مختلط (هم حسی و هم حرکتی) می‌باشند.

سیستم خود مختار

سیستم سمپاتیک

این قسمت از سیستم عصبی خود مختار شامل مراکز سمپاتیک (مراکز فوقانی و مراکز تحتانی) ، عقده‌های سمپاتیک (شامل عقده‌های طرفین ستون مهره‌ها و عقده‌های محیطی) و راههای سمپاتیک (نورون‌های حسی و نورون‌های حرکتی) می‌باشد. از لحاظ عملکردی این سیستم بصورت یکپارچه عمل کرده و باعث برانگیختگی هیجانی اکثر اندامهای بدن می‌شود.

سیستم پاراسمپاتیک

این قسمت از سیستم عصبی خود مختار شامل مراکز پاراسمپاتیک (مراکز فوقانی و مراکز تحتانی مغزی و نخاعی) ، عقده‌های پاراسمپاتیک (واقع در دیواره احشا) و راههای پاراسمپاتیک (نورون‌های حسی و نورون‌های حرکتی) می‌باشد. از لحاظ عملکردی سیستم پاراسمپاتیک برعکس سیستم سمپاتیک بوده و در هر زمان معین بر اندام واحدی تاثیر می‌گذارد.

تفاوتهای سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک

تاثیر متضاد

این دو ساختار در بسیاری از موارد تاثیرات متضادی دارند که در جدول زیر برخی از تاثیرات متضاد آنها بر اندامها آورده شده است.

اندام اثر سمپاتیک اثر پاراسمپاتیک مردمک گشاد می کند تنگ می‌کند. غده بزاقی مهار می‌کند تحریک می‌کند. قلب ضربان قلب را افزایش می‌دهد. ضربان قلب را کاهش می‌دهد. ریه نایژه‌ها را گشاد می‌کند. نایژه‌ها را تنگ می‌کند. معده ، روده ، لوزوالمعده حرکات دودی و ترشح آنزیم لوزوالمعده را مهار می‌کند. حرکات دودی و ترشح آنزیم لوزوالمعده را تحریک می‌کند. مثانه انقباض را مهار می‌کند. باعث انقباض می‌شود. کبد تولید صفرا را تحریک می‌کند. آزاد شدن صفرا را تحریک می‌کند.

عملکرد متضاد

از لحاظ عملکرد ، سیستم سمپاتیک بطور گسترده عمل می‌کند و این عملکرد همراه با بسیج و مصرف انرژی است، در حالی که عملکرد سیستم پاراسمپاتیک محدود به یک عضو و موضعی بوده و همراه با ذخیره انرژی است. به عبارت دیگر سیستم سمپاتیک بخش مسلط در جریان فعالیتهای شدید و برانگیختگی بوده و سیستم پاراسمپاتیک بخش مسلط دوره آرامیدگی می‌باشد.

ویژگی سیستم عصبی خود مختار

مهمترین ویژگی سیستم عصبی خود مختار سرعت و شدت عمل آن در تغییر دادن اعمال احشایی است. به عنوان مثال این سیستم می‌تواند در ظرف 3 تا 5 ثانیه سرعت ضربان قلب را به دو برابر افزایش دهد و یا فشار شریانی را در مدت 4 تا 5 ثانیه آن قدر کاهش دهد که منجر به غش شود. همین تغییرات فوق‌العاده سریع هستند که در دستگاههای دروغ سنج مورد استفاده قرار می‌گیرند و منعکس کننده احساسات درونی شخص هستند.

ارتباط سیستم عصبی خود مختار با سیستم عصبی مرکزی

دستگاه عصبی خود مختار در عین داشتن استقلال و خود مختار بودن تحت تاثیر دستگاه عصبی مرکزی (C.N.S) نیز قرار دارد. دستگاه عصبی مرکزی از طریق سیستم کناری (لیمبیک) و تشکیلات شبکه‌ای ، برخی هسته‌های تالاموس و بویژه از طریق هیپوتالاموس با سیستم عصبی خود مختار ارتباط پیدا کرده و بر اعمال آن تاثیر می‌گذارد.

مباحث مرتبط با عنوان

• اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک
• بافت عصبی
• بیماریهای عصبی
• شبکه اعصاب انسان
• دستگاه عصبی
• دستگاه عصبی مرکزی
• سلول عصبی
• نخاع
• مخ و اعمال آن
• مغز انسان
• هیپوتالاموس