زید بن دثنه انصاری خزرجی بیاضی از طایفه بنی بیاضه در
قبیله خزرج و از مردم
مدینه بود. وی همانند بسیاری از مردم مدینه در هنگام
هجرت حضرت محمد صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه به اسلام گروید. رسول خدا در مراسم
پیمان برادری بین وی و خالد بن ابی بکیر، عقد برادری بست.
زید در
جنگ بدر و
جنگ احد پیامبر را همراهی کرد و در مدت چهار سالی که عمرش را در اسلام سپری کرد، به مرتبهای از بینش و ایمان دست یافت که از سوی رسول خدا به عنوان معلم قرآن و احکام برگزیده شد.
وی به همراه چند تن از نخبگان اصحاب پیامبر برای آموزش قرآن و احکام به سوی قبایل اطراف مدینه ماموریت یافت، ولی در منطقه رجیع با شبیخون و هجوم ناجوانمردانه قبایل
عضل و
قاره که در تاریخ به
سریه رجیع معروف شده، چند تن از یارانش به شهادت رسیدند. زید و
خبیب بن عدی نیز به اسارت مشرکان در آمدند.
مشرکین عضل و قاره او را در مکه به
صفوان بن امیه فروختند. زید مدتی در مکه زندانی بود و شبها را به عبادت و روزها به روزهداری میپرداخت. وی در دوران اسارت از خوردن گوشت ذبحشده مشرکان خودداری میکرد. پس از سپری شدن
ماههای حرام، مشرکان قریش، زید بن دثنه را جهت به دار کشیدن به
تنعیم بردند.
او قبل از شهادت دو رکعت نماز خواند و پس از آن در پاسخ مشرکان گفت:«علاقه من به رسول خدا وصفناشدنی است. من هیچگاه دوست ندارم حتی سر سوزنی به پیامبر آزار برسد و من در خانهام در آسایش باشم!»
سرانجام، مشرکان سنگدل مکی، زید بن دثنه و همرزمش، خبیب بن عدی، را بر بلندای چوبه دار تیر باران کردند.
منابع:
اسدالغابه، ج 2، ص 286؛ الاستیعاب، ج 1، ص 554؛ الاصابه، ج 1، ص 565؛ الوانی الباقیات، ج 15 ص 45؛ قاموس الرجال، ج 4، ص 547؛ المغازی، ج 1، ص 363 - 354