منو
 کاربر Online
743 کاربر online

زون کپه داغ

چاپ
علوم طبیعت > زمین شناسی > زمین شناسی ایران

مقدمه

پهنه رسوبى – ساختارى کپه‎داغ شامل کوه‎هاى هزار مسجد در شمال شرقی ایران است که در یک راستاى WNW تا ESE، از شرق دریاى خزر آغاز و پس از عبور از ترکمنستان و ایران، وارد خاک افغانستان می‎شود. در نتیجه، کپه‎داغ به عنوان یک میدان گازى بزرگ بین سه کشور ایران، ترکمنستان و افغانستان مشترک است. میدان‎هاى گازى بسیار عظیم خانگیران در ایران، دولت‎آباد – دونمز، شاتلیک، گازلى، بایران على و مهرى در ترکمنستان و گوگر در افغانستان، در این حوضه کشف شده‎اند .

از نگاه جغرافیایى و کوه‎نگارى، کپه‎داغ بخشى از ادامة شرقی کوه‎هاى البرز است، ولى ویژگی‎هاى زمین‎شناختى و ساختارى آن نسبت به نواحى مجاور متفاوت است .
مرز شمالى این پهنه با فلات توران، منطبق بر گسل عشق‎آباد است که روند N 310 درجه دارد. در باره مرز جنوبى کپه‎داغ، دیدگاه‎ها متفاوت است، ولى این مرز با رخنمون‎هاى ناپیوسته منشورهاى برافزاینده ‎تتیس کهن مشخص می‎شود که در شمال شرقی فریمان (سفیدسنگ) و جنوب غربی مشهد برونزد دارند.
تصویر

ژئومورفولوژی

از نگاه ریخت‎شناسى، کپه‎داغ منطقه‎اى کوهستانى است که فازهاى آلپ پایانى در شکل‎گیرى سیماى امروزى آن نقش اساسى داشته‎اند. ریخت‎شناسى منطقه، جوان است و توپوگرافى ناحیه، رابطه‎اى مستقیم با ساختارهاى زمین‎شناسى دارد. به طور معمول، تاقدیس‎ها ارتفاعات، و ناودیس‎ها دشت‎هاى میان‎کوهى را می‎سازند و سازندهاى کربناتى مزدوران (ژوراسیک بالایى) و تیرگان (کرتاسه پایینى) واحدهاى سیما ساز منطقه هستند. دشت‎هاى سرخس، گرگان، مشهد – قوچان و شیروان – بجنورد از نواحى فروافتاده کپه‎داغ‎اند.

ویژگیهای تکتونیکی-رسوبی

جدا از میدان‎هاى عظیم گازى، جاى گیرى پهنة کپه‎داغ در فصل مشترک دو ابرقارة اوراسیا و گندوانا سبب شده تا این پهنه مورد توجه خاص زمین‎شناسان باشد. گریسباخ (1881)، شرکت نفت امیرانین (1938)، کلاپ (1940)، گانسر (1951)،‌گُلدشمیت (1952)، پَرَن (1335)، انصارى (1340) و از 1341 به بعد افشار حرب، پژوهشگرانى هستند که به زمین‎شناسى کپه‎داغ پرداخته‎اند که از آن میان افشار حرب بیشترین سهم را دارد.

شرایط رسوبگذارى و رخدادهاى زمین‎ساختى حاکم بر پهنه کپه‎داغ شباهت به پهنه زاگرس دارد که از آن جمله می‎توان به زمان چین‎خوردگى نهایى، روند عمومى چین‎ها، نبود تکاپو‎هاى ماگمایى، یکسان بودن رژیم‎هاى فشارشى و 000 اشاره کرد.



موقعیت ساختارى کپه‎داغ

اگرچه در بسیارى از گزارش‎هاى زمین‎شناسى، کپه‎داغ را لبه جنوبى ورق توران و بخشى از ابرقاره اوراسیا دانسته‎اند، ولى در حال حاضر در بارة جایگاه این پهنه دو دیدگاه متفاوت زیر وجود دارد.

الف) نظریة اوراسیایى: بر پایه این نظریه که طرفداران فراوان دارد، در ناحیة آق‎دربند نهشته‎هاى لیاس با دگرشیبى آشکار بر روى ردیفى از نهشته‎هاى آذرآوارى با ساخت پیچیده و به سن تریاس میانى – بالایى جاى دارند. ردیف‎هاى تریاس میانى – بالایى، خود بر روى ضخامت زیادى از آواری‎هاى سُرخ‎رنگ نشسته‎اند که ظاهرى شبیه به مولاس‎هاى پرمین بالایى – تریاس زیرین فلات توران دارند و به طور دگرشیب، پی‎سنگ هرسی‎نین را می‎پوشانند و با رخساره‎هاى کربناتى – سکوى دیگر نواحى ایران تفاوت‎ دارند. بدین‎سان، این گروه از زمین‎شناسان، کپه‎داغ را بخشى از ابرقاره اوراسیا و سنگ‎هاى اولترامافیک ناحیه مشهد را بقایاى اقیانوسى می‎دانند که دو صفحه توران (اوراسیا) و ایران (گندوانا) را از یکدیگر جدا و به سوى شرق، در امتداد گسل هرات، تا هندوکش ادامه داشته است.
تصویر

ب) نظریة گندوانایى: بر خلاف طرفداران نظریة اوراسیایى، افتخارنژاد (1370) سنگ‎هاى پرکامبرین پسین – پالئوزوییک ناحیه رباط قره‎بیل را همسان سنگ نهشته‎هاى همزمان در ایران مرکزى و البرز شرقی می‎داند و بر این باور است که سکوى اپى کاتانگایى پالئوزوییک صفحة ایران در سرتاسر و یا بخشى از کوه‎هاى کپه‎داغ وجود دارد. در ضمن رخسارة سنگ‎هاى دونین و کربنیفر پنجره فرسایشى آق‎دربند را همسان سازندهاى جیرود و مبارک البرز مرکزى می‎داند و بدین‎سان نتیجه می‎گیرد که پی‎سنگ پهنه کپه‎داغ متعلق به هرسی‎نین توران (اوراسیا) نیست، بلکه دنباله‎اى از پی‎سنگ آفریقا – عربستان است و لذا مرز میان سکوى ایران و پهنه هرسی‎نین توران را در شمال کوه‎هاى کپه‎داغ و در خارج از ایران می‎داند.

جدا از دو نظریة اوراسیایى و گندوانایى، وجود توربیدیت‎هاى دانه ریز، رادیولاریت ، چرت ، روانه‎هاى بالشى و سنگ‎هاى اولترامافیک شرق روستاى سفیدسنگ واقع در جنوب شرقی مشهد، به سن پرمین پسین و گاهى پرمین میانى، نشان می‎دهد که در اواخر کربنیفر و اوایل پرمین، در بخش شمال خاورى ایران، یک کافت درون قاره‎اى به وجود آمده و دست کم از آن زمان به بعد، کپه‎داغ به عنوان یک حوضه رسوبى مستقل، شرایط رسوبى و زمین‎ساختى ناهمسانى با ایران مرکزى و البرز خاورى داشته است.

مقالات مرتبط با عنوان:








تعداد بازدید ها: 44433


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..