رده بندی ( Classification ) : در مفهوم بیولوژیکی به روند تنظیم جانداران در گروههای مرتب که دارای رابطه سلسله مراتبی با همدیگر هستند، رده بندی گفته میشود. در این نظام گروههایی که اصطلاحا واحدهای رده بندی نامیده میشوند، مانند گونه ، جنس ، تیره و ... گروههایی هستند که هر گروه بزرگتر شامل چندین گروه کوچکتر از خود است. |
اطلاعات اولیه
برای رده بندی
ویروسها ، سعی میشود که از فعالیت ذاتی ویروسها ، ساختار ساختمان
اسید نوکلئیک و پوشش پروتئینی اطراف آن ، اندازه
ویریون ، نوع اسید نوکلئیک ، صفات ژنتیکی ، حساسیت در مقابل عوامل فیزیکی ، شیمیایی و ... استفاده شود.
در رده بندی ویروسها سعی بر این است که از خصوصیات مربوط به میزبان مانند نشانه گذاری کمتر ، استفاده شود، چون بسیاری از ویروسها بخصوص
ویروسهای گیاهی ، با آنکه از نظر
ریخت شناسی کاملا با هم متفاوت هستند، ولی در میزبان خود علائم ظاهرا مشابهی ایجاد میکنند.
سیر تحولی رده بندی
- برای سهولت مطالعه ویروسها آنها را بر حسب نوع میزبان به ویروسهای جانوری ، ویروسهای باکتریایی و ویروسهای گیاهی ، تقسیم بندی میکنند. این نوع رده بندی اگرچه مطالعه ویروسها را آسانتر میسازد، ولی مبنای علمی ندارد.
- قدیمیترین روش رده بندی ویروسهای حیوانی بر مبنای اندام آلوده شده و بیماری تولید شده استوار بود و آن را مبنای علائم مینامند. چون یک نوع ویروس ممکن است بر حسب اندامی که مورد حمله قرار میدهد، بیش از یک نوع بیماری پدید آورد، لذا این نوع رده بندی از نظر میکروبیولوژیکی رضایت بخش نیست.
- در چند دهه گذشته صدها نوع ویروس از گیاهان ، جانوران و انسان جدا کردهاند. با افزایش تعداد ویروسهای شناخته شده مساله رده بندی پیچیدگی بیشتری پیدا میکند.
اساس طبقه بندی
میران اطلاعات قابل دسترسی در هر زمینه برای تمامی ویروسها ، یکسان نیست و روشی که بر اساس آن ویروسها شناسایی میشوند، به سرعت در حال تغییر است. امروزه اکثرا از بررسی توالی ژنی به عنوان یک روشی اولیه برای شناسایی ویروس استفاده میشود و بدین ترتیب نیاز به سایر اطلاعات کلاسیک نظیر چگالی شناوری ویروس، کاهش یافته است. دادههای مربوط به توالی ژنی ، معیارهای پیشرفته طبقه بندی محسوب شده و گاهی باعث ایجاد خانوادههای جدیدی از ویروسها میشوند. اساسهای طبقه بندی به صورت زیر است:
- مورفولوژی ویریون شامل اندازه ، شکل ، نوع تقارن و وجود یا عدم وجود غشا.
- خصوصیات فیزیکی _ شیمیایی ویریون شامل توده مولکولی ، چگالی شناوری ، پایداری در برابر تغییرات PH و حرارت ، حساسیت به عوامل فیزیکی و شیمیایی بویژه اتر و پاک کنندهها.
- خصوصیات ژنومی ویروس شامل نوع اسید نوکلئیک (RNA یا DNA) ، اندازه ژنوم ، نوع زنجیره (تکی یا مضاعف) خطی یا حلقوی بودن.
- خصوصیات پروتئینی شامل تعداد ، اندازه ، عملکرد پروتئینهای ساختمانی و غیر ساختمانی ، ترتیب اسیدهای آمینه و تغییرات پس از ترجمه.
- سازمان ژنی و همانند سازی آن شامل طبقه بندی ژنی ، تعداد و موقعیت قالبهای خواندنی باز و نحوه همانندسازی.
- خصوصیات آنتی ژنی ویروس.
- خصوصیات بیولوژیک شامل تعداد میزبان طبیعی ، انتقال ویروس ، حشرات عامل ویروس ، پاتوژنز و پاتولوژی.
سیستم جهانی طبقه بندی ویروسها
در این سیستم ویروسها را بر اساس مورفولوژی ویریون ،
ساختمان ژن و نحوه همانندسازی به گروههای بزرگتری تحت عنوان خانواده تقسیم بندی کرده و در انتهای نام هر خانواده ویروسی از پسوند «
ویریده » استفاده مینمایند. در هر خانواده ویروس بر اساس تفاوتهای فیزیکی _ شیمیایی ، تقسیمات کوچکتری به نام جنسی نیز وجود دارد. معیارهایی که برای شناسایی هر جنس بکار میرود، از خانوادهای به خانواده دیگر متفاوت است. چند خانواده ویروسی که خصوصیات مشترکی با یکدیگر دارند، یک راسته ویروسی را تشکیل میدهند.
در سال 1995 ،
کمیته بینالملی طبقه بندی ویروسها بیش از 4000 ویروس جانوری و گیاهی را به 71 خانواده ، 11 زیر خانواده و 164 جنس و صدها ویروس که هنوز جایگاه آنها تعیین نشده است، تقسیم بندی کرد. امروزه مشخص گردیده که اعضای 24 خانواده ویروسی برای انسان و جانوران ، بیماریزا هستند.
گروههای اصلی باکتریوفاژها (ویروسهای باکتریایی)
- ویروس دارای دم درازی است که توسط غلافی قابل انقباض پوشیده شده است.
- ویروس دارای دم دراز و باریک و قابل ارتجاع ، فاقد غلاف قابل انقباض بر روی دم است.
- ویروس داری دم کوتاه و سر چند وجهی است.
گروههای اصلی ویروسهای جانوری
گروههای اصلی ویروسهای گیاهی
مباحث مرتبط با عنوان