|
|
| خانواده روستایی ، بطور عمده گروهی است مرکب از زن و مرد و تعدادی فرزند که در ده سکونت دارند و از طریق اشتغال در یک یا چند رشته از فعالیت‌های زراعی ، باغ داری ، دامداری ، صنایع دستی و یا فعالیت‌های دیگری نظیر : کارگری (اعم از زراعی و غیرزراعی) ، چوپانی ، چوب داری ، پیله وری ، پیشه وری و کارهای مشابه دیگر زندگی شان را تامین می‌کنند. |
نگرش کلی
خانواده در جامعه روستایی ایران نه فقط محل انس و الفت زناشویی ، کانون پرورش کودک و مرکز انتقال بسیاری از میراث‌های فرهنگی ، ارزشها ، هنجارهای اجتماعی و عادات و رسوم و سنت‌های روستایی است، بلکه در عین حال یک نهاد اقتصادی به شمار می‌رود که بخش عمده‌ای از نیازمندیهای اساسی زندگی خانواده را از طریق تولید تامین می‌کند.
در واقع گروه کار و گروه خانوادگی در هم ادغام می‌شوند و اجتماع متشکل و به هم پیوسته‌ای را بوجود می‌آورند که اعضای آن به منظور تامین معاش خانواده فعالیت اقتصادی مشترکی دارند و همگی در ادامه حیات خانواده سهیم‌اند. خانواده روستایی هسته اصلی جامعه روستایی را تشکیل می‌دهد. به نظر می‌رسد که طبیعت خانواده‌های روستایی ، مهمترین عامل تشکیل دهنده خصیصه بارز گروههای روستایی به عنوان پدیده اجتماعی است و این امر تصویر کلی گروههای روستایی سراسر دنیا را به دست می‌آورد.
انواع خانواده روستایی در ایران
خانواده زارع
خانواده زارع از زمین زراعی بهره برداری می‌کند و پایه اصلی فعالیت اقتصادی آن متکی به زمین زراعی است و همین عامل سبب تشدید همبستگی میان اعضای خانواده می‌شود، میان خانوده‌های زارع از لحاظ میزان حق آبه ، کمیت و کیفیت زمین و
شیوه تولید کشاورزی کم و بیش تفاوتهایی وجود دارد، و این امر در ساختار خانواده ، وظایف ، رفتارها و روابط متقابل میان افراد و جنبه‌های دیگر زندگی خانوادگی اثر می‌گذارد.
خانواده خوش نشین
خوش نشینان روستایی فاقد زمین زراعی‌اند و بر حسب چگونگی وضع اشتغال ، به گروههای متعددی تقسیم می‌شوند. خوش نشینان از لحاظ نوع اشتغال به گروههای عمده کارگران روستا ، سوداگران روستایی ، کاسب کاران ،
کارکنان خدماتی ، افزارمندان و
دامداران تقسیم شده‌اند، که هر کدام از آنها مشتمل بر چند گروه شغلی کوچکتر هستند.
اشکال خانواده روستایی از دید جامعه شناسان
به گونه‌ای از خانواده گفته می‌شود که از زن و شوهر بدون فرزند یا از زن و شوهر و فرزندان ازدواج نکرده تشکیل شده باشد.
نوعی خانواده است که علاوه بر اعضای اصلی خانواده ، زن و شوهر و فرزندان و عروس یا داماد و نوه‌ها و سایر خویشاوندان را دربر گیرد. خانواده گسترده ممکن است سه نسل و یا بیشتر را شامل شود. میزان خانواده گسترده در
جامعه روستایی ایران از جامعه شهری بیشتر است.
عوامل مرتبط با موجودیت خانواده در قشرهای روستایی
عامل اقتصادی
در پاره‌ای از مناطق روستایی و در میان برخی از قشرهای اجتماعی روستانشین که فعالیت‌های اقتصادی خانواده تنوع بیشتری دارد و یا در مناطقی که اقتصاد برنج حاکم است، خانواده غالبا در امور تولیدی به نیروی کار انسانی بیشتری نیاز دارد، در نتیجه تعدادی خانواده از نوع گسترده است که افراد زیادی را در بر می‌گیرد و گاهی حتی چهار نسل در کنار هم و زیر یک سقف زندگی می‌کنند و از منبع در آمد مشترکی تامین معاش می‌کنند. مسئله قابل توجهی که در این زمینه مطرح می‌شود، وجود وابستگی اقتصادی است. در این قبیل خانواده‌ها ، اعضا از نظر اقتصادی متکی به
خانواده هستند و همگی زیر نظر رئیس خانواده به منظور حفظ و توسعه بهره برداری خانوادگی مشترکا فعالیت دارند.
عامل فرهنگی
کمبود و دشواری راههای ارتباطی ، دور بودن از شهرها و بالاخره انزوای فرهنگی برای پاره‌ای جوامع روستایی سبب شده است که بسیاری از ارزشها و هنجارهای اجتماعی محفوظ بماند و در این جوامع بر اثر وجود سنت اطاعت و فرمانبرداری کهتران از مهتران و در نتیجه سازگاری روانی افراد ، امکان زیست چند سال در کنار هم و زیر یک سقف میسر است. می‌توان گفت در این قبیل جوامع وجود خانواده گسترده با عامل فرهنگی نیز ارتباط دارد.
عامل همکرایی
در برخی جوامع روستایی و همچنین در میان پاره‌ای از گروههای اجتماعی ، قطع نظر از عوامل اقتصادی و فرهنگی ، عامل همگرایی ،
عصبیت خویشاوندی و مذهبی نیز می‌تواند در موجودیت خانواده گسترده موثر باشد. در میان ترک‌ها و کردها همگرایی خویشاوندی به نسبت شدیدتر از دیگر گروه هاست، شاید همین عامل در موجودیت خانواده گسترده و بالابودن نسبی میزان آن در آذربایجان و کردستان تاثیر داشته باشد. در میان فرقه مذهبی اهل حق میزان خانواده گسترده به نسبت بالاست و این امر ممکن است با همگرایی و عصبیت مذهبی پیروان این فرقه ارتباط داشته باشد.
بعد خانواده روستایی
یکی از مهمترین کارکردهای خانواده روستایی سنتی تولید خانوادگی است. محصول تولیدی خواه برای فروش و خواه به منظور مصرف داخلی خانواده باشد، مستلزم فعالیت و کار مشترک همه
اعضای خانواده است. خانواده روستایی سنتی بطور عمده نیروی کار موردنیاز تولیدات خانگی را از داخل تامین می‌کند. عضو خانواده به عنوان نیروی کار دارای ارزش است، هر چه نیروی کار بیشتر باشد، خانواده ارزش اجتماعی بیشتری در جامعه احراز می‌کند، هریک از اعضای خانواده به اندازه توانش در امر تولید فعالیت دارد و به اندازه نیازش استفاده می‌کند.
بدین ترتیب وسعت ابعاد خانواده روستایی سنتی را می‌توان به مثابه گونه‌ای ارزش اجتماعی در نظر گرفت، بنابراین فرزند بویژه پسر در خانواده دارای ارزش اجتماعی است و تا زمانی که خانواده روستایی به علت ضعف تکنولوژی به نیروی کار اعضایش متکی باشد بعد خانواده وسیع است و افراد زیادی را در بر می‌گیرد. بعد خانواده در میان قشرهای مختلف اجتماعی جامعه روستایی بر حسب
پایگاه اجتماعی خانواده ، میزان زمین ، میزان حق آبه و در آمد خانواده و نیز در میان گروههای مختلف ایلی ، طایفه‌ای و مذهبی فرق می‌کند.
مباحث مرتبط با عنوان
