جان هیک اولین کسی نیست که می‏گوید همه ادیان بزرگ، علی‏رغم اختلافات سطحی‏شان، به نحوی بیان‏ها و تعبیرهای یک حقیقت‏اند. موضوع نخستین کتاب فریث‏ جاف شون به نام «وحدت متعالی ادیان‏» نیز همین مساله است. او اولین کسی است که ادعای مزبور را مطرح کرده است. برجستگی و اهمیت هیک در این است که اندیشه فوق به وسیله وی، در کلام مسیحی برای ادراک و حل اختلافات شدید باورها و حتی اختلافات شدید تجربه‏های دینی، که از واقعیت وصف ناپذیر سرچشمه می‏گیرند، به کمال رسید.

نقد دکتر کتز بر هیک

بسیاری از دانش ‏پژوهان عرفان استدلال کرده‏اند که تجربه‏های عرفا، فوق حدود مذهبی و فرهنگی است و عرفا علی‏رغم اختلافات مذهبی‏شان، تجربه‏های اصیل واحد و مشترکی دارند. ولی در اثر کار کتز (Steven T. Katz) ، این دیدگاه به طور فزاینده‏ای مورد نقد و رد قرار گرفته است. کتز خاطر نشان می‏کند که غالبا تجربه‏های عرفا بسیار خاص هستند و ساختار دقیق باورها را از طریق ادیان و سنت‏هایی که منشا آن باورها می‏باشند، پی‏ریزی می‏کنند و استحکام می‏بخشند. در تقسیم‏بندی‏هایی که در آنها تجربه‏های دینی در عرض حدود مذهبی طبقه‏بندی گردیده و به حدود مذهب توجهی نشده، اهمیت نقش مفاهیم و مقولات یک دین خاص با تجربه دینی مورد غفلت قرار گرفته است. بدین ترتیب، اگر گفته کتز درست‏باشد، تشابهات ظاهری تجربه‏های دینی قادر نخواهد بود که از آموزه پلورالیسم دینی حمایت کنند. در واقع، اختلافات مهم‏تر و تنوعات بیشتر، ادعای پلورالیسم را مبنی بر اینکه «تناقضات و تعارضات ادیان مطلق نیست‏» سست می‏کند و به نابودی می‏کشاند.

منبع

• فصلنامه معرفت ، شماره 22 ، مقاله دکترمحمدلگنهاوزن ، ترجمه حجة‏الاسلام محمد حسین‏زاده