مقدمه
تیره پامچال Primulaceae متعلق به
راسته پامچال Primulales می‌باشد. گیاهانی علفی ، دارای برگهای متقابل یا با آرایش چرخه‌ای هستند. گلها منظم و پنج چرخه‌ای بوده 5 پرچم متکی بر گلبرگها دارند. تخمدان 5 برچه‌ای ، دارای تمکن مرکزی و محتوی تخمکهای واژگون است. میوه کپسول و محتوی دانه‌های آلبومن‌دار است. این تیره شامل 30 جنس و 350 گونه است که فقط 150 گونه آن را پامچال تشکیل می‌دهد. پریمولاسه‌ها در مناطق معتدل و سرد نیمکره شمالی انتشار دارند. بسیاری از آنها کوهستانی هستند.
اختصاصات دستگاه رویشی
اغلب این گیاهان علفهایی خاکزی بوده و بندرت ممکن است مانند
هوتونیا آبزی و یا مانند
گلوکس در زمینهای چمنی غرقه در آب برویند. عده‌ای از آنها در کنار چشمه‌ها و زمینهای مرطوب اطراف آن به سر می‌برند. پریمولاها علفهایی یکساله بوده و یا به علت داشتن ریزوم که رشد همپا دارد چند ساله و پایا هستند. ساقه این گیاهان علفی و ایستاده است. برگها منفرد است. در برخی از گیاهان این تیره مانند گونه‌های پامچال تمام برگها در قاعده و طوقه‌وار در سطح خاک قرار دارند و از وسط آنها ساقه گل دهنده برگ خارج می‌شود.
اختصاصات دستگاه زایشی
گلها منفرد یا مجتمع در گل آذین‌های خوشه‌ای ، خوشه گرزن و یا چترهای انتهایی و محوری هستند. در پامچالها ، گل آذین در راس ساقه بدون برگ گل دهنده قرار می‌گیرد. گلها نرماده ، کامل و منظم هستند و فقط در بعضی از جنسها مانند
کوریس تقریبا گرایش به نامنظم شدن دیده می‌شود. کاسه گل لوله‌ای شکل و یا دارای پرآذین برهم نهاده است. جام اکثرا پیوسته بوده و بندرت ممکن است جدا گلبرگ باشد. میوه به صورت کپسول است. دانه دارای جنین کوچک و ایستاده و واجد آلبومن گوشتی است. در پامچالها بند تخمک متورم است و توده کوچک و گوشتی را تشکیل می‌دهد.
جنسهای تیره پامچال
جنس گلوکس
گیاهانی علفی ، پایا ، کوتاه با گلهای محوری ، منفرد ، تقریبا بدون دمگل ، فاقد جام با کاسه‌ای زنگی شکل و گلبرگ مانند و دارای 5 لبه است. پرچمها 5 عدد ، مستقر روی کاسه و متناوب با لبه‌های کروی ، محتوی دانه‌هایی کم و معدود است و بوسیله 5 کفه باز می‌شود. این جنس فقط یک گونه به نام
گلوکس ماریتیما دارد که در آذربایجان و در نواحی دیلمان و ارومیه می‌روید.
جنس سیکلامن
گیاهانی علفی ، پایا با بن غده‌ای و برگهایی تماما بن‌رست و قاعده‌ای هستند که بر سطح خاک طوقه‌وار قرار دارند. کاسه گل استکانی شکل و دارای 5 لبه عمیق است. لوله جام تخم مرغی کوتاه و شامل 5 لبه کم و بیش برگشته است و گل نیز غالبا در انتهای دم گل بطور برگشته و آویخته قرار می‌گیرد و به همین علت این گیاهان را نگونسار گویند. این جنس دارای یک یا دو گونه در نواحی شمال ایران بویژه در دامنه‌های ارتفاعات دره رودخانه چالوس است. گونه فراوان آن در شمال
سیکلامن کوم است که آن را
بخور مریم یا نگونسار گویند.
جنس پامچال
نام این جنس از پیش رس بودن گل آن که در آغاز و حتی قبل از بهار ظاهر می‌شود گرفته شده است. پامچالها گیاهانی علفی ، پایا و دارای ریزوم هستند که از آن در آخر پاییز تا اوایل بهار برگهایی کم و بیش بزرگ به صورت طوقه‌ای پدید می‌آیند. برگها غالبا پوشیده از کرک و کم و بیش چین خورده و در قاعده باریک هستند و به دمبرگ منتهی می‌شوند. گلها گاهی منفرد و گاهی به صورت چتر بدون پایه ظاهر می‌شوند. این جنس در ایران حدود 9 گونه دارد که در جنگلهای شمالی ایران بویژه در مازندران و گیلان و همچنین ارتفاعات البرز می‌رویند.
جنس آناغالیس
گیاهانی علفی ، پایا و غالبا پوشیده از کرک هستند. ساقه آنها نسبتا بلند به ارتفاع 50 تا 100 سانتیمتر و بدون انشعاب یا کمی منشعب است. برگها متناوب یا متقابل معمولا تخم مرغی شکل و نوک تیز هستند. گلها سفید یا سفید مایل به صورتی دارای کاسه 5 لبه‌ای با لبه‌های غیر متناوب با تخمدان است. جام استکانی شکل یا چرخی با 5 لبه عمیق است. دارای 5 پرچم با میله‌های آزاد و یا در قاعده بهم پیوسته است. میوه کپسول دارای 5 کفه و محتوی دانه‌های فراوان و صاف است. این جنس در شمال ایران و نواحی آذربایجان 2 گونه دارد.
سایر جنسها
از دیگر جنسهای این تیره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سامولوس ، آندروزاس ، آسترولینوم ، دیونیزیا و لیزیماکیا.
مباحث مرتبط با عنوان
