در زمان حاضر ، بیش از 500 آتشفشان با درجات فعالیت مختلف شناخته شدهاند. البته این تعداد ، نمایشگر تمامی آتشفشانهای موجود در زمین نیست. زیرا تعداد زیادی آتشفشان فعال در زیر دریاها موجودند که هنوز تعدادی از آنها ناشناختهاند. |
توزیع آتشفشانها
توزیع این آتشفشانها یکنواخت نیست بلکه تمرکز آنها در مناطق خاصی است. تمرکز آتشفشانها در مناطق و نواحی خاصی از
زمین است که این مناطق در حقیقت نمایشگر نقاط ضعف زمین هستند. مناطق مزبور را میتوان به دستههای زیر تقسیم کرد:
منطقه اقیانوس آرام
قسمت اعظم آتشفشانها (حدود 60 درصد) در سواحل و
جزایر اقیانوس آرام واقعند. آتشفشانهای فعال در منطقه اقیانوس کبیر ، روی منحنی دایره مانندی متمرکز شدهاند که به نام حلقه آتشین یا کمربند آتشین خوانده میشود. آتشفشانهای معروفی چون
آلئوتین ،
آلاسکا ، رشوز و پله در امتداد این حلقه قرار گرفتهاند.
آتشفشان معروف هاوایی در داخل این حلقه واقع شده است.
منطقه مدیترانه یا منطقه کوههای جوان آلپ
این منطقه دارای اهمیت کمتری است زیرا تعداد زیادی از آتشفشانهای آن خاموش است. از جمله آتشفشانهای معروف آن میتوان
وزو ، استرمبولی و ولکانو در ایتالیا ،
آتشفشان خاموش دماوند در ایران و
آتشفشانهای جزایر سوئد را نام برد.
منطقه اقیانوس اطلس
این منطقه نیز از نظر فعالیتهای آتشفشانی اهمیت منطقه
اقیانوس آرام را ندارد. از جمله آتشفشانهای معروف این ناحیه میتوان آتشفشانهای ایسلند ، قناری و آتشفشانهای جزایر دماغه سبز را نام برد. در این منطقه تعداد زیادی آتشفشان زیر دریایی نیز وجود دارد.
منطقه اقیانوس هند
مهمترین آتشفشانهای این منطقه
آتشفشانهای عظیم جزایر ریونیون در نزدیکی
ماداگاسکار است. علاوه بر آتشفشانهایی که در اطراف مناطق یادشده وجود دارند، در بعضی موارد آتشفشانهای پراکندهای نیز دیده میشود که از جمله آنها میتوان از آتشفشانهای شمال اربوس و ترور در
قطب جنوب نام برد.
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
از نظر زمین شناسی ،
ایران را به چهار واحد ، ایران شمالی ، ایران مرکزی ، ایران جنوبی و چینهای ساحلی تقسیم میکنند. بنابراین لازم است که آتشفشانهای هر یک از این واحدها ، جداگانه بررسی شود.
ایران شمالی یا البرز
ایران شمالی شامل کوههایی است که از
آذربایجان شروع شده تا خراسان ادامه دارد و بطوری که میدانیم، این کوهها در غرب به نام کوههای آذربایجان ، در قسمت مرکزی به نام البرز و در قسمت شرقی به نام
هزار مسجد خوانده میشود. آتشفشانهای ایران شمالی عبارتند از :
- آتشفشان دماوند : ارتفاع قله این آتشفشان 5860 متر است. این آتشفشان در حال حاضر خاموش است. فعالیتهای متناوب این آتشفشان از دوره الیاس شروع شده و آخرین فعالیت آن در اوائل کواترنری بوده است. دماوند از گروه آتشفشانهای نوع استرومبولی است.
- آتشفشان سهند : این آتشفشان خاموش ، در جنوب شرقی تبریز قرار دارد. فعالیت سهند مربوط به اوائل کواترنری بوده. این آتشفشان از تجمع بیش از 12 مخروط که به فاصله چند کیلومتر از هم قرار دارند، تشکیل شده است. ارتفاع بلندترین مخروط این آتشفشان ، قله جام نام دارد که این قله حدود 3200 متر است.
- آتشفشان سبلان : این کوه در حوالی شهر اردبیل واقع شده است و خود از سه مخروط آتشفشان که در یک ردیف قرار گرفتهاند، تشکیل شده است. در اطراف سبلان ، چشمههای آب گرم متعددی که مربوط به پدیدههای بعد از این آتشفشان هستند، دیده میشود.
- آتشفشان آرارات کوچک : این آتشفشان خاموش ، که در گوشه شمال غربی ایران قرار دارد، به شکل یک مخروط بزرگ است و ارتفاعش به 3000 متر میرسد.
- آتشفشان آرارات بزرگ : این قله در چند کیلومتری آرارات کوچک قرار دارد و ارتفاع آن به 25000 متر میرسد.
ایران مرکزی
این نام به فلات وسیع و بستهای تطلاق میشود که تقریبا نصف وسعت ایران را تشکیل میدهد و بین رشته کوههای ایران شمالی و جنوبی محدود است. هر چند
تودههای آذرین نفوذی فراوانی در این قسمت از ایران وجود دارد. ولی اثری از
فعالیتهای آتشفشانی در آن دیده نشده است.
ایران جنوبی یا رشته کوههای زاگرس
رشته کوههای زاگرس از مرکز ایران و
ترکیه در شمال غرب شروع میشود و تا بلوچستان ادامه دارد و ادامه آن در شمال غربی به کوههای ترکیه و در جنوب شرق به کوههای
پاکستان وصل میشود. آتشفشانهای مهم این واحد عبارتند از :
- آتشفشان الوند : این آتشفشان خاموش ، در حوالی همدان واقع است و در اطراف آن آثار سنگهای آتشفشانی دیده میشود.
- آتشفشان تفتان : این آتشفشان که تنها آتشفشان فعال ایران است، بلندترین قله کوههای بلوچستان را تشکیل میدهد. در اطراف تفتان چشمههای متعدد گوگردی وجود دارد و جنس گدازههای آن آندزیتی است.
چینهای ساحلی
جنوبی ترین قسمت ایران را منطقه چینهای ساحلی تشکیل میدهد. هرچند در این قسمت آتشفشانی وجود ندارد. ولی در آن بعضی سنگهای آذرین خروجی از قبیل
ریولیت و
تراکیت دیده شده است.
چکیده
فعالیتهای آتشفشانی ایران بر دو امتداد قرار دارند یکی امتداد ایران شمالی یا البرز است که روی ان بطوری که دیدیم آتشفشانهای دماوند ، سهند ، سبلان ، آرارات کوچک و بزرگ قرار گرفته است و دیگری ، قوس ایران جنوبی یا زاگرس است که آتشفشانهای الوند و تفتان را دربر میگیرد. با توجه به این دو امتداد میتوان گفت که امتدادهای مزبور در حقیقت امتداد نقاط ضعیف ایران هستند.
با توجه به اینکه اکثر
زلزلههای ایران در این دو ردیف متمرکز بودهاند (
زلزلههای قوچان ،
بجنورد ، گرگان ، ترود لاریجان ، بوئین زهرا و آستارا در ردیف ایران شمالی و زلزلههای بلوچستان ، لار ، کردستان ، شاپور و خوی در ردیف ایران جنوبی) صحت این ادعا تایید میشود.
مباحث مرتبط با عنوان